John Williams, Ο ΣΤΟΟΥΝΕΡ, εκδ. Gutenberg

Ο Στόουνερ του John Williams είναι το ωραιότερο βιβλίο που διάβασα το φετινό καλοκαίρι. Ήταν εκείνο το βιβλίο που επέλεξα να πάρω μαζί μου στις διακοπές και μπορώ να πω ότι μπόρεσε να ανταποκριθεί απόλυτα στις προσδοκίες μου. Με συγκίνησε βαθιά με την αλήθεια και τα μηνύματα του.

Το μυθιστόρημα περιγράφει τη ζωή και τη σταδιοδρομία του Στόουνερ, ενός βοηθού καθηγητή της Αγγλικής Φιλολογίας. Προερχόμενος από ένα μικρό χωριό και μεγαλώνοντας στη σκληρή ζωή μιας αγροτικής οικογένειας, ο πρωταγωνιστής ακολούθησε το όνειρο του και τη βαθύτερη κλήση του. Γίνεται καθηγητής και υπηρετεί τη λογοτεχνία. Ο συγγραφέας στο βιβλίο μας περιγράφει τη διδασκαλία και τους ανταγωνισμούς της πανεπιστημιακής ζωής, τη σχέση με την οικογένεια του, την κόρη και τη σύζυγο του, την αποτυχία του γάμου του αλλά και τον έρωτά του για μια νεαρή καθηγήτρια. Αυτό που κυριαρχεί ως άποψη στο βιβλίο και εκείνο που επισημαίνει ο συγγραφέας είναι πως τελικά "η αγάπη για κάτι είναι αυτό που μετράει". Ο Στόουνερ αποπνέει μια βαθιά αγάπη για τη λογοτεχνία, τα βιβλία και τη δημιουργία.  Αυτό ήταν εκείνο που κράτησε τον πρωταγωνιστή δυνατό απέναντι στις δυσκολίες της ζωή του.

«Την αγάπη για τη λογοτεχνία, για τη γλώσσα, για το μυστήριο του νου και της καρδιάς, το πώς αποκαλύπτονται στους ασήμαντους, αλλόκοτους και απροσδόκητους συνδυασμούς γραμμάτων και λέξεων, τα τυπωμένα γράμματα, τόσο μαύρα, τόσο ψυχρά – την αγάπη που κρατούσε κρυμμένη σαν να ήταν παράνομη ή επικίνδυνη, άρχισε για να τη δείχνει, στην αρχή διστακτικά, μετά τολμηρά, στο τέλος υπερήφανα.» (σ. 173)

«Αφ ης στιγμής ερχόμαστε αντιμέτωποι με το μυστήριο αυτό που λέγεται λογοτεχνία και με την απαράμιλλη δύναμη της, είναι καθήκον μας να ανακαλύψουμε την πηγή αυτής της δύναμης και αυτού του μυστηρίου. Όμως, τελικά ποιο θα είναι το κέρδος μας; Πέπλο αδιαπέραστο απλώνει εμπρός μας το έργο της Λογοτεχνίας, εμποδίζοντάς μας να κατανοήσουμε το βάθος του. Ικέτες γινόμαστε ενώπιον του, έρμαια της εξουσίας του. Ποιος θα έχει την τόλμη να παραμερίσει το πέπλο τούτο, να εξιχνιάσει το ανεξιχνίαστο, να πλησιάσει το απλησίαστο; Οι πιο δυνατοί από εμάς δεν είναι παρά ασήμαντα ανθρωπάκια, χαλκός ήχων ή κύμβαλον αλαλάζον μπροστά στο αιώνιο μυστήριο.» (σ. 212)

Η πρώτη έκδοση του 1965. Είχε πουλήσει λίγα αντίτυπα και είχε αποσυρθεί από την αγορά. Δείτε τη σημερινή αξία ενός τότε αντίτυπου εδώ. 

Ο άνθρωπος πίσω από το έργο παραμένει ένα αίνιγμα, καθώς ο Williams δεν ήθελε να μιλάει για τον εαυτό του. Ακόμη και οι άνθρωποι που τον θεωρούσαν αγαπητό τους φίλο, δεν άκουγαν σχεδόν ποτέ κάτι για τις εμπειρίες του στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, κάτι που τον στοίχειωνε για χρόνια ή για την προσωπική του ζωή.  Η τέταρτη και τελευταία γυναίκα του, η Nancy Williams, η οποία έζησε μαζί του σχεδόν 35 χρόνια, τον περιγράφει ως έναν απλό άνθρωπο. "Μισούσε τον συναισθηματισμό, έβλεπε το γράψιμο ως εργασία δουλειάς. Συνήθιζε να λέει ότι αν δεν είχε γίνει συγγραφέας, ίσως να είχε γίνει ένας υδραυλικός". 

Ο Στόουνερ  έχει κατηγοριοποιηθεί στο είδος του ακαδημαϊκού μυθιστορήματος (ή campus novel). Εκδόθηκε πρώτη φορά στις ΗΠΑ το 1965 και πώλησε λιγότερα από 2.000 αντίτυπα. Πήρε καλές κριτικές, όμως αποσύρθηκε από την κυκλοφορία την επόμενη χρονιά. Στη συνέχεια επανεκδόθηκε το 2003 από το Vintage και το 2006 από την New York Review Books Classics, μα ξανά πούλησε ελάχιστα αντίτυπα. Μέχρι που το 2011, ενθουσίασε τη Γαλλίδα μυθιστοριογράφο Anna Gavalda, η οποία μετέφρασε τον Stoner και το διέδωσε ευρύτερα. Έγινε το βιβλίο Waterstones της χρονιάς στη Βρετανία το 2012. Το 2013,  σχεδόν δύο δεκαετίες μετά από το θάνατο του συγγραφέα του, οι πωλήσεις του τριπλασιάστηκαν. Το βιβλίο του John Williams ξαναβρίσκει το δρόμο του προς το αναγνωστικό κοινό και αυτή τη φορά πουλάει χιλιάδες αντίτυπα σε 21 χώρες. 

Η εξαιρετική μετάφραση της Αθηνάς Δημητριάδου συντελεί στην αναγνωστική απόλαυση. Επίσης η έκδοση στολίζεται από ένα εξαιρετικό επίμετρο από τον Άρη Μπερλή, ο οποίος επισημαίνει σχετικά: «Η κεντρική ιδέα του βιβλίου δεν είναι ο έρωτας αλλά η αναπόδραστη τραγικότητα της ζωής, η τραγικότητα της ζωής του κύριου ήρωα του αλλά και όλων των άλλων χαρακτήρων. Το βιβλίο αφήνει μια πικρή αίσθηση και μια θλίψη, όχι μόνο στο τέλος αλλά και σε κάθε του σελίδα. Ακόμη και στις πιο θερμές, εξαιρετικές περιγραφές της ερωτικής σχέσης του Στόουνερ με την Κάθριν. Το μόνο αντίδοτο σε αυτή την επίμονη μελαγχολία που διαποτίζει όλο το μυθιστόρημα είναι, πολύ απλά, η χαρά της ανάγνωσης, η απόλαυση της αφήγησης, η ηδονή της λογοτεχνίας. Ακριβώς το ίδιο που συμβαίνει όταν διαβάζουμε τον Βασιλιά Ληρ (το τραγικότερο και θλιβερότερο ίσως κείμενο στην παγκόσμια λογοτεχνία) ή άλλες, αναρίθμητες, τραγωδίες, σε στίχο ή σε πεζό. Γιατί υπάρχει αυτό το παράδοξο με τη λογοτεχνία: Ενώ προωθεί και καλλιεργεί τη συναισθηματική ταύτιση (empathy) του αναγνώστη, ενώ μας προτρέπει «να μπούμε στη θέση του άλλου», ταυτόχρονα προσφέρει με την έντεχνη διεκτραγώδηση δεινών αισθητική ευχαρίστηση – σαν να εκμεταλλεύεται πάθη και ανθρώπινη δυστυχία χάριν των δικών της καθαρά καλλιτεχνικών σκοπών. Από αυτή την αισθητοποίηση της τραγικής μοίρας των ανθρώπων επωφελούμαστε κι εμείς ως αναγνώστες.» (σ. 402) Αναμφισβήτητα ένα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί και θα αγαπήσει κάθε βιβλιόφιλος. 

John Williams, O Στόουνερ
Μεταφραστής: Αθηνά Δημητριάδου 
Εκδόσεις: Gutenberg

Sixteen years after his death, not-so-famous novelist John Williams is finding his audience