Καστροπολιτεία Μονεμβασιάς: Το «πέτρινο καράβι» του Γιάννη Ρίτσου

Καστροπολιτεία Μονεμβασιάς 

«Κυρά Μονοβασιά μου, πέτρινο καράβι μου. 

Χιλιάδες οι φλόκοι σου και τα πανιά σου. 

Κι όλο ασάλευτη μένεις 

να με αρμενίζεις μες στην οικουμένη» 

έγραψε ο Γιάννης Ρίτσος για τον τόπο του.

Ταξίδι στην Μονεμβασιά, μια από τις πιο καλοδιατηρημένες καστροπολιτείες στην Ελλάδα,  στην ανατολική Πελοπόννησο στη Λακωνία.

Μπροστά στην ομορφιά της, τα λόγια είναι περιττά. Περπατώντας θα σταθείς σε εκκλησίες, αυλές, πυργόσπιτα, αρχοντικά, στριφογυριστά καλντερίμια, δαιδαλώδη σοκάκια που σου μεταφέρουν την ατμόσφαιρα αυτού του οικισμού, ο οποίος από τα βυζαντινά χρόνια μέχρι το 19ο αιώνα διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην ιστορία της περιοχής.

Απόκρημνα βράχια και τείχη όπου ο επισκέπτης δε χορταίνει να στέκεται και να ατενίζει προς την ανοικτή θάλασσα.

Γεμάτη με γάτες, καθόλου τυχαίο, αυτά τα πλάσματα ξέρουν πού να σταθούν.

Η περιήγηση στα στενά της βυζαντινής αυτής καστροπολιτείας είναι μια μοναδική εμπειρία, σαν να ζωντανεύουν εικόνες, καρτ ποσταλ μπροστά σου.

Επιζητάς να χαθείς στα δρομάκια αυτού του ιστορικού οικισμού που κάποτε «φιλοξενούσε» τους αυτοκράτορες του Βυζαντίου. Σήμερα έχει δεκάδες πανέμορφα μαγαζάκια και καταλύματα που ικανοποιούν και τον πιο δύσκολο επισκέπτη. 

Στα στενά της Μονεμβασιάς δεν επιτρέπονται τα αυτοκίνητα, οπότε να είστε προετοιμασμένοι για αρκετό περπάτημα. 

Οικία Γιάννη Ρίτσου

Καθώς μπαίνεις στην είσοδο της καστροπολιτείας, αν θα στραφείς προς τα αριστερά θα οδηγηθείς στο σπίτι του Γιάννη Ρίτσου, το οποίο βρίσκεται σε εξαιρετικό σημείο με πανοραμική θέα προς το κάστρο και τη θάλασσα.

 Ο Ρίτσος πέρασε στην Μονεμβασιά όλα τα παιδικά του χρόνια. Τελείωσε το δημοτικό στη Μονεμβασιά, πήγε γυμνάσιο στο Γύθειο και το 1925 μετακόμισε στην Αθήνα. 

Σε αυτό το σπίτι ο Γιάννης Ρίτσος,

 έγραψε τα πρώτα του ποιήματα.

Στέκεσαι στο μπαλκονάκι του σπιτιού και αντικρίζεις από εκεί, όσα έβλεπε και εκείνος. 

Η θέα κόβει την ανάσα.

 Η παρουσία του ποιητή είναι έκδηλη σε όλο τον οικισμό. 

Είναι αλήθεια ότι του ταίριαζε αυτός ο τόπος, τον στιγμάτισε, τον καθόρισε. 

Σύμφωνα με ανακοίνωση του Υπουργείου Πολιτισμού, η οικία του Γιάννη Ρίτσου πρόκειται να μετατραπεί σε μουσείο. 

Τόπος με μοναδική αύρα, ανοίγει την ψυχή σου.

Πορτέλλο

Αν ακολουθήσεις ένα μικρό, κρυμμένο άνοιγμα στη νότια πλευρά των τειχών, θα οδηγηθείς στο Πορτέλλο, γραφικό λιμανάκι, παλιά λειτουργούσε ως σημείο ανεφοδιασμού του κάστρου.

Σήμερα προσφέρει την εμπειρία του να κολυμπά κανείς στη σκιά της Καστροπολιτείας της Μονεμβασίας.

Άνω Πόλη

Να περπατήσετε, να φτάσετε ψηλά στην Άνω Πόλη και να σταθείτε στη σκιά της υπέροχης ελιάς στο προαύλιο του ιστορικού Ναού της Αγίας Σοφίας.

Αγία Σοφία

Ο μεγαλοπρεπής Ναός κτίστηκε το 12 αιώνα (1149-1150). Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, ήταν αφιερωμένος στην Παναγία Οδηγήτρια. Μετά την επανάσταση του 1821 αφιερώθηκε στην Σοφία του Θεού, επειδή θεωρήθηκε πιστό αντίγραφο της Αγίας Σοφιάς στην Κωνσταντινούπολη. 

Η ανάβαση ίσως να φοβίζει κάποιους, καθώς σε κάποια σημεία το έδαφος είναι ολισθηρό, όμως αξίζει να την κάνετε με προσοχή και να φτάσετε στην κορυφή του βράχου. 

Η ομορφιά, τα κτίσματα, η θέα από ψηλά θα σας ανταμείψει με το παραπάνω.

Από εδώ η ματιά σας θα αγκαλιάσει όλη τη Μονεμβασιά. Η ψυχή θα ανασάνει.

Καράβια. Πανιά. Μια μαγευτική απλωσιά προς τη θάλασσα. 

Η Μονεμβασιά είναι γνωστή και ως το «Γιβραλτάρ της Ελλάδας». 

Καθώς λέγεται ότι σε σμίκρυνση είναι ίδια με το βράχο του Γιβραλτάρ. 

Ο βράχος όπου βρίσκεται σήμερα αποκολλήθηκε από τη στεριά από έναν σεισμό το 375 μ.Χ.

Καλντερίμια, στοές, πολεμίστρες,  

οι εποχές ζωντανεύουν, αλλάζεις μαζί και εσύ.

Αν αφήσεις ελεύθερη τη φαντασία σου, θα ταξιδέψει στο χρόνο.

Ο Φάρος της Μονεμβασιάς

Διαδρομή ως το Φάρο. 

Περιλαμβάνει την παλαιά πέτρινη κατοικία του φαροφύλακα, το φαρόσπιτο, τον πύργο του φάρου, μικρότερα βοηθητικά κτίσματα και παρακολουθήματα της κατοικίας όπως η στέρνα και πέτρινος φούρνος. 

Το μυαλό γεμίζει και εδώ με σκέψεις και γεννά ιστορίες...

Και δε σταματά να πλάθει καινούργιες.

Βιβλιοπωλείο Μικροί Γαλαξίες

Σε κάθε τόπο αγαπώ να επισκέπτομαι τα βιβλιοπωλεία.  Στη Μονεμβασιά επισκεφτήκαμε το εξαιρετικό νέο βιβλιοπωλείο "Μικροί Γαλαξίες" . Καλαίσθητο και ποιοτικό. Βρίσκεται εκτός των τειχών, σε κεντρικό σημείο. Αν βρεθείτε στην Μονεμβασιά αξίζει να το αναζητήσετε.

Όπου και αν ταξιδέψουμε, δεν σταματάμε να κουβαλάμε μαζί την αγάπη για τα βιβλία και να φροντίζουμε να την συνδυάζουμε με ανθρώπους, αφορμές να την ενδυναμώνουμε.

Βράδυ στην Πλατεία της Μονεμβασιάς

Η μαγεία της Μονεμβασιάς, το βράδυ...

Να καθίσεις να πιεις ένα κρασί, κάτω από το πιο έναστρο νυχτερινό ουρανό που έχεις δει. Συνειδητοποιώντας ότι ο άνθρωπος μπορεί να είναι αληθινά ευτυχισμένος μόνο κοντά στο στοιχείο του, στη φύση και στην ηρεμία της. Εκεί μπορεί να γευτεί και να νιώσει διαφορετικά. Μπορεί να ερωτευτεί, να αφεθεί στα συναισθήματα και στον άλλο. 

Βράδυ στην κεντρική πλατεία. 

Συναυλία του Ross Daly.

«Προχωρούσα κοιτάζοντας τον περήφανο βράχο και δεν τον χόρταινα. Μα, πόσο πιο άγριος, επιβλητικός και ολομόναχος είναι ο γρανίτης τούτος, το Γιβραλτάρ της Ελλάδας! Τη νύχτα μού φάνηκε σαν φοβερό θεριό που ενεδρεύει, σήμερα στο φως της αυγής έλαμπε σαν γιγάντιο αμόνι πάνω στα νερά. Οι άνθρωποι που κατοικούσαν τον βράχο τούτον στάθηκαν πάντα περήφανοι. Ο αέρας, η θάλασσα, η μοναξιά, η φτώχεια σφυροκοπούσαν μέρα-νύχτα την ψυχή τους», έγραψε κάποτε ο Νίκος Καζαντζάκης για τη θρυλική καστροπολιτεία της Μονεμβασιάς.

Οι εποχές αλλάζουν, η ιστορία σαν οδοστρωτήρας σκορπάει στιγμές, ζωές, αλλά και όμως σαν κάτι να μένει, αν σταθείς, θα αφουγκραστείς βήματα, αντίλαλους, σκιές.  

Η Μονεμβασιά είναι έρωτας. 

Είναι άνοιγμα. Σε σένα, στον άλλο.

Μονεμβασιά

Φάρος Μονεμβασιάς

ημερολόγιο Τήνου

Εν πλω

Κοιτάζω τη θάλασσα από το παράθυρο του πλοίου. Τα κύματα τρέχουν όπως και οι σκέψεις μου. Προσπαθώ να τις αφήσω στην άκρη, να τις "διακόψω", να κάνει διακοπές το μυαλό από έγνοιες. Αναλογίζομαι τους παλιούς περιηγητές. Έχω διαβάσει πολλά βιβλία με καταγραφές από τα ταξίδια τους. Αναρωτιέμαι πώς θα διέσχιζαν εκείνοι το Αιγαίο. Δίχως ίντερνετ και υπερπληροφόρηση, χωρίς γρήγορα καράβια, σ' έναν αλλιώτικο κόσμο. Τότε η αίσθηση του ταξιδιού ήταν τελείως διαφορετική. "Αναγκασμένοι" να ταξιδεύουν πιο αργά, ανακάλυπταν πρώτοι τα νησιά, έβλεπαν το φως του Αιγαίου πιο λαμπερό και την πιο αγνή, αυθεντική μορφή των Κυκλάδων. Αυτή που πια χάνεται. Την απλότητα στον υπέρτατο βαθμό της. Αφήνονταν στο χρόνο, κατέγραφαν, εξερευνούσαν, άκουγαν τον τόπο και τη βουή του. Είναι μεθυστικό αυτό το είδος περιπλάνησης και μόνο που το φέρνω στο νου μου. Αυτό που κάποιοι αναζητούμε ν' αισθανθούμε, όσο γίνεται στη σημερινή πραγματικότητα, έστω σε μια γωνιά, σε μια ματιά, σε κάτι ακόμα ανέγγιχτο. 

Τήνος

Οι Κυκλάδες στα μάτια μου είναι μαγικές. Όποτε φτάνω σε αυτές, ακόμα κουβαλώντας την κούραση ενός χειμώνα, ταιριάζουν με την αύρα μου. 

Φτάνοντας στο νησί της Τήνου, τη ματιά σου αρπάζει ο Ναός της Παναγίας. Η Τήνος υπήρξε για πολλά χρόνια ένα παρεξηγημένο νησί, καθώς οι περισσότεροι την είχανε συνδυάσει με μια επίσκεψη για θρησκευτικούς λόγους, ένα ημερήσιο πέρασμα για ένα τάμα. Είναι φυσικά και αυτό, αλλά όμως δεν είναι μόνο αυτό. Η Τήνος έχει πολλά πρόσωπα, τα οποία θα τα ανακαλύψετε αν θα την γυρίσετε. Είναι νησί της τέχνης, της γαστρονομίας, των πανηγυριών, της παράδοσης, των πανέμορφων χωριών της.

Ενδοχώρα Τήνου

Η γοητεία της Τήνου κρύβεται στα χωριά της και απαριθμεί σχεδόν 62. Να επισκεφτείς την ενδοχώρα της, αν αγαπάς τις εξερευνήσεις. Είναι τόσα όσα αξίζει να δεις που το πιθανότερο είναι ότι θα επιστρέψεις στο νησί, μένοντας σ' ένα φαύλο κύκλο που θα σε τραβά κοντά του. 

Πύργος Τήνου

Το κεφαλοχώρι της Τήνου και ένα από τα ομορφότερα χωριά των Κυκλάδων. Το χωριό των καλλιτεχνών, του μαρμάρου, της αρχιτεκτονικής, της τέχνης, των μουσείων. Δεν είναι τυχαίο ότι εδώ έχουν γεννηθεί μερικοί από τους πιο σημαντικούς Έλληνες καλλιτέχνες. 

Εδώ είναι και το σπίτι του Γιαννούλη Χαλεπά

Έχει δημοσιευθεί στο blog αφιέρωμα σε αυτό το σπίτι-μουσείο.

Αξίζει να το επισκεφτείτε. 

Από τους πιο ταλαντούχους γλύπτες της νεότερης Ελλάδας, ιδιαίτερη περίπτωση καλλιτέχνη, με τραγική μοίρα. Με ζωή, απόλυτα μυθιστορηματική.

Έχει δημοσιευθεί στο blog αφιέρωμα στο Χαλεπά, μπορείς να το διαβάσεις εδώ.

Η παρουσία και το έργο του 

έχει στιγματίσει την Τήνο.

Στον Πύργο θα βρεις και το Μουσείο Τηνείων Καλλιτεχνών, το παράρτημα της σχολής Καλών Τεχνών και το Μουσείο Μαρμαροτεχνίας του Πολιτιστικού Ιδρύματος της Τράπεζας Πειραιώς. Αν έχεις χρόνο και διάθεση, αξίζουν την επίσκεψη σου. 

Μη φύγεις όμως αν δεν καθίσεις στην κεντρική πλατεία του χωριού, στη σκιά του αιωνόβιου πλάτανου, για να δοκιμάσεις το πιο νόστιμο γαλακτομπούρεκο που έχεις γευτεί. 

  Υπάρχει άραγε μεγαλύτερη πολυτέλεια από το να απολαμβάνεις τη σκιά ενός πλατάνου ένα καυτό καλοκαιρινό μεσημέρι; Αυτά τα τόσο αυτονόητα παλιότερα, μα τόσο ακριβοθώρητα πλέον σήμερα. Τέτοια δέντρα, είναι μουσειακά στοιχεία πλέον... 

Κουβέντα με το σερβιτόρο. Μου λέει ότι τα καλοκαίρια εργάζεται στο "Κεντρικόν" στην οικογενειακή επιχείρηση που έχουν στην Τήνο και το χειμώνα στα αθηναϊκά θέατρα. Μου περιγράφει περήφανος με ποιες παραστάσεις συνεργάστηκε στην περασμένη σεζόν. Του λέω πως φαίνεται ότι είναι καλλιτεχνικός τύπος. "Γκούγκλαρε να μας βρεις!", ανταπαντά ενθουσιασμένος. Άλλη μια καλλιτεχνική φιγούρα από τον Πύργο, λογικό...

Δανείζομαι το στυλό του, καθώς έχω ξεχάσει να πάρω το δικό μου και θέλω να γράψω στο σημειωματάριο μου - ναι ακόμη γράφω με το χέρι, όχι μόνο στο κινητό και πάντα έχω μαζί το journal μου. Ένας φίλος από την παρέα με ρωτά «τι γράφω πάλι» και επιμένει κυρίως «για ποιο λόγο γράφω συνέχεια». Η ίδια ερώτηση θα μου γίνει και όταν φωτογραφίζω όσα τραβούν τη ματιά μου. Η αυθόρμητη απάντηση ήταν «επειδή δε μπορώ να κάνω αλλιώς». 

Βώλαξ

Βώλαξ· το θρυλικό χωριό της Τήνου, με τους τοίχους του γεμάτους με ποίηση του Καβάφη, του Σεφέρη, του Ρίτσου κ.α. 

Είχα επισκεφτεί το χωριό και το 2018, όπου είχα αφιερώσει ανάρτηση. 

Μπορείς να τη διαβάσεις πατώντας εδώ. 

Το πιο εντυπωσιακό όμως σε αυτό το χωριό με τους περίπου 40 μόνιμους κατοίκους, είναι ότι περιτριγυρίζεται από πολλές τεράστιες πέτρες, εντυπωσιακούς μεγάλους σφαιρικούς γρανιτένιους βράχους πιθανόν ηφαιστειογενούς προέλευσης. Γεωλόγοι το επισκέπτονται να ερευνήσουν το έδαφος του.  

Επίσης εδώ ακόμη επιβιώνει η σπάνια τέχνη της καλαθοπλεκτικής. Μπράβο -μαζί με ένα ευχαριστώ- στους λίγους μόνιμους κατοίκους αυτών των χωριών, που επιμένουν να ζουν σε δύσκολες συνθήκες και να κρατάνε όμορφο το τόπο, να δημιουργούν, να αντιστέκονται. 

Υστέρνια

Τα χωριά του Αιγαίου, η καρδιά της Ελλάδας.

Στα Υστέρνια να πας στο Mayou all day bar,

 να πιεις κάτι δροσιστικό

αγναντεύοντας το Αιγαίο ακριβώς μπροστά σου.

Αρνάδος 

Ο Αρνάδος· εξερεύνηση στο μεσαιωνικό χωριό, το οποίο είναι χτισμένο στην πλαγιά του Κεχροβουνίου, σε μεγαλύτερο υψόμετρο σε σχέση με τα υπόλοιπα χωριά, κάτι που του χαρίζει εντυπωσιακή θέα στις νότιες Κυκλάδες. Να σταθείς να χαζέψεις τη Μύκονο, το ιερό νησί της Δήλου και τη Ρήνεια. Ιδιαίτερα γραφικό χωριό, με κύρια χαρακτηριστικά τις μεσαιωνικές καμάρες και τα πλακόστρωτα καλντερίμια. Τα περισσότερα σπίτια του χωριού έχουν πουληθεί σε ξένους, κυρίως Ελβετούς, που επισκέπτονται το νησί κάποιες μέρες κάθε χρόνο. Κάτι που μας προκαλεί πολλές σκέψεις. Πρόκειται για σπίτια που αλλιώς θα είχανε καταρρεύσει, και ευτυχώς στην ανακαίνιση τους σεβάστηκαν την αρχιτεκτονική του τόπου.

 

Επίσκεψη σε έκθεση φωτογραφίας σ' ένα μεσαιωνικό κελάρι (οινοποιείο Ballis)

Το “Παναϊδάκι”, είναι ένα μικρό ιδιωτικό εκκλησάκι (δίπλα από το οινοποιείο Ballis) όπου σύμφωνα με την παράδοση στεγαζόταν κρυφό σχολειό κατά την Τουρκοκρατία.  Η αίσθηση της μυσταγωγίας είναι δυνατή. Στον Αρνάδο λειτουργούσε σχολείο από το 1829 που εφάρμοζε την αλληλοδιδακτική μέθοδο (μεγαλύτεροι μαθητές βοηθούσαν τον δάσκαλο στην καθοδήγηση των μικρότερων) διατηρήθηκε άτυπα μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ΄40.

Έπειτα να σταθείς ως αργά το βράδυ στην πλατεία. Ίσως πετύχεις και κάποιο πανηγύρι. Η Τήνος φημίζεται για τα γλέντια της. Το μικρό καφενείο στην κεντρική πλατεία προσφέρει λιχουδιές με εξαιρετικά τοπικά προϊόντα, σε αρκετά προσιτές τιμές. Μικρές στιγμές γεμάτες απλότητα που εκλείπουν.  Αν μπορούσες να πατήσεις ένα "pause", θα το έκανες εκεί. 

Φαλατάδος

Φαλατάδος. Το χωριό υπήρχε ήδη από το 1400 µ.Χ. και το όνομά του προέρχεται από κυριώνυμο (οικογένεια Βαλατά) ή από τη λέξη φάλακα (= οχύρωμα, παρατηρητήριο).

Στη γραφική πλατεία του, προκαλεί εντύπωση ο πραγματικά επιβλητικός ναός του Αγίου Ιωάννη-Αγίας Τριάδας (1901) με τρούλο 18μ και εικόνες του 17ου αιώνα. 

Το χωριό είναι γνωστό για το ρακί του. Έχει πολλά πατητήρια και αποστακτήρια. Γνωστά και καλής ποιότητας είναι και τα φαλαταδιανά κρασιά.

Τα χωριά της Τήνου μοιάζουν ατελείωτα, όπως η ομορφιά τους. Ανεμοδαρμένα κυκλαδίτικα χωριά, λευκά στολίδια, σαν σκαρφαλωμένα πάνω στις πλαγιές. Εξερεύνηση, περπάτημα. Πύργος. Βόλαξ. Υστέρνια. Φαλατάδος. Καρδιανή. Αγάπη. Δυο Χωριά. Πλατείες με πλατάνια, κρήνες, μεσαιωνικές στοές. Λούζα. Φωτάκια. Ανάσα Αιγαίου. Σοκάκια. Μύλοι. Περιστερώνες. Μάρμαρο. 

Εξωμβούργο. Ιερά Καρδιά. Ουρσουλίνες. Τάματα. Μυσταγωγικο τοπίο. Άνεμος. Λευκό και γαλάζιο μέσα στο άγονο. Γρανιτένιοι βράχοι. Μουσεία, εκθέσεις. Χαλεπάς, Λύτρας, Γύζης, Φιλιππότης. Επίσκεψη στο Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού:  Γιαννούλης Χαλεπάς: Γλυπτικής μέγιστον μάθημα.  Αποκρυπτογράφηση συμβόλων. Παράδοση. Το «χειροποίητο νησί».

Αντίλαλος

Ο Αντίλαλος, το πιο όμορφο βιβλιοκαφέ των Κυκλάδων. 

Θα το συναντήσετε στην χώρα του νησιού.

Δε θα μπορούσα να μην αναφερθώ στο αγαπημένο μου στέκι στο νησί. 

Όσες φορές βρεθώ στην Τήνο θα καθίσω για ένα καφέ ή ποτό. 

Λειτουργεί και ως γκαλερί φιλοξενώντας εκθέσεις.

Με εξαιρετικές επιλογές βιβλίων -θα βρεις εξαντλημένα σε χαμηλές τιμές- ωραία μουσική, ευγενικούς ανθρώπους, τοπικά προϊόντα προσεκτικά επιλεγμένα και βρίσκεται στο πιο ωραίο σημείο της Χώρας. Είναι ωραίο να ξέρεις ότι υπάρχει ένα τέτοιο μαγαζί να σε περιμένει εκεί.

Ανάγνωση Τήνου: Τα «Νησιά» του Ζαν Γκρενιέ

Φεύγοντας από το νησί, μια φράση, σαν εσωτερικός μονόλογος, αντηχούσε στα αυτιά μου: «Μην πάψεις ποτέ να θαυμάζεις τα έργα των ανθρώπων.» Δημιουργίες μέσα στην πέτρα, στο μάρμαρο, από αφορμή την πίστη σε έναν θεό, την αγάπη σε ένα ζώο, τον πόθο για κάτι που θα σε κάνει να αντιστέκεσαι, να βρίσκεις νόημα και για να δεις τι θα νικήσει τελικά στις τόσες αντιθέσεις. Να στραφείς στο φως. Οι Κυκλάδες είναι πάντα ένα ταξίδι στο φως.