Αντιγόνη του Σοφοκλή

Βρέθηκα χτες στο Δημοτικό θέατρο της Ηλιούπολης, όπου παρακολούθησα την Αντιγόνη του Σοφοκλή. Δε θα κρίνω εδώ την παράσταση. Θα μεταφέρω μονάχα προσωπικές σκέψεις που με συγκλόνισαν, καθώς άκουγα το κείμενο. 

Είναι απίστευτη η μαγεία και η μαεστρία που διαθέτουν οι αρχαίες τραγωδίες. Δε σου λέω κάτι το καινούργιο. Μα ακόμη μια φορά, καθώς παρακολουθούσα την παράσταση, συνειδητοποιούσα το ασύλληπτο ότι αυτά τα κείμενα γράφτηκαν πριν από χιλιάδες χρόνια και είναι τόσο σημερινά. Εκστασιαζόμουν από τις ανατροπές, τις καινοτομίες, την ριζοσπαστικότητα τους και φυσικά τη διδαχή που με πολύ λεπτό και έξυπνο τρόπο διαπερνά αυτά τα έργα. Άλλωστε οι αρχαίοι τραγωδοί "δίδασκαν" και το θέατρο αποτελούσε ψυχαγωγία για όλους τους πολίτες. Αναγκαία. Ζωτική. 

Στην αρχαία Ελλάδα οι πολίτες έβρισκαν μέσα στο θέατρο την ταυτότητα τους.  Είναι λύτρωση να ακούς τέτοια κείμενα. Σε μια εποχή που το χρήμα είναι πλέον ο θεός, που κάποιοι ονομάζουν πατρίδα ένα νόμισμα, ενώ άλλοι ταυτίζουν την ταυτότητα τους με μια πιστωτική κάρτα. Μέσα από αυτά τα κείμενα αντικατοπτρίζεται μια κοινωνία με αξιοθαύμαστη πίστη, δικαιοσύνη, ηθική, θεσμούς. Πως φτάσαμε στο άλλο άκρο σήμερα;

Ο άνθρωπος μέσα από τις χιλιετίες, αντιμετωπίζει πάντα τις ίδιες προκλήσεις, τους ίδιους κατατρεγμούς. Ίδια πράγματα τον βασανίζουν, στο ίδιο σημείο θα βρει την ουσία ξανά.

Τέλος βλέποντας αυτές τις παραστάσεις αισθάνεσαι πολύ μικρός.  Αναρωτιέσαι ενδόμυχα πώς τολμάς να πιάνεις το μολύβι, να πατάς τα πλήκτρα και να σκαρώνεις διαλόγους. Όταν έχουνε γραφτεί αυτά τα αριστουργήματα - μη έχοντας μάλιστα κάποιο προγενέστερο δείγμα... Τέτοια αναρωτιέσαι μπροστά σε τούτα τα ιερά κείμενα...

***

Νικηφόρος Λύτρας, Η Αντιγόνη εμπρός στο νεκρό Πολυνείκη (1865)

Ἔρως ἀνίκατε μάχαν, Ἔρως, ὃς ἐν κτήμασι πίπτεις,

ὃς ἐν μαλακαῖς παρειαῖς νεάνιδος ἐννυχεύεις,

φοιτᾷς δ᾽ ὑπερπόντιος ἔν τ᾽ ἀγρονόμοις αὐλαῖς·

καί σ᾽ οὔτ᾽ ἀθανάτων φύξιμος οὐδεῖς

οὔθ᾽ ἁμερίων σέ γι᾽ ἀνθρώπων. ὁ δ᾽ ἔχων μέμηνεν.

σὺ καὶ δικαίων ἀδίκους φρένας παρασπᾷς ἐπὶ λώβᾳ 

(στ. 781-792)

Του κόσμου από τα θάματα

δεν είναι τίποτ’ άλλο,

που νάναι σαν τον άνθρωπο

περήφανο, μεγάλο.

Σε φουσκωμένα κύματα,

σε θάλασσα αφρισμένη,

αυτός ξέρει και μπαίνει

και φύσαγε, νοτιά!

Και τη θεά την υπέρτατη,

τη Γη, τη φαρδειοπλάτα,

π’ ακούραστα τα χαίρεται

τ’ αθάνατά της νιάτα,

ζέβει στ’ αλέτρι τ’ άλογα

και την περικυκλώνει,

βαθιά τήνε πληγώνει

και την καταπονεί.

Πιάνει πουλιά γοργόφτερα,

βουνίσια αγρίμια πιάνει,

τα ψάρια από τη θάλασσαν

αυτός με δίχτυα βγάνει.

Αυτός τον ταύρο, τ’ άλογο

ξέρει να μεταπείσει,

τη λευτεριά ν’ αφήσει

και στο ζυγό να μπει.

Αυτός και γλώσσαν έμαθε,

και σπίτια να σκεπάζει

και κόσμους εστερέωσε,

και φρόνημα σπουδάζει.

Με χίλιους τρόπους έρχεται

και χίλιους τρόπους ξέρει

και μόνο δε θα φέρει

θανάτου αποφυγή!

Αυτός το κάθε ανέλπιστο

με τέχνη μηχανεύει.

Πότε κακόν ορέγεται,

πότε καλό γυρεύει!

Και κείνος όπου χαίρεται

ψηλά την εξουσία

των νόμων την ουσία

συχνά παρεξηγά.

Μα πολιτείας ανάξιος

εκείνος που τολμάει

γιατί έτσι το φαντάστηκε,

τ’ άδικο ν’ αγαπάει.

Και δεν τον θέλω σύμμαχο,

φίλο μου δεν τον πιάνω,

στο σπίτι δεν τον βάνω,

όπου τα κάνει αυτά!

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ «ΑΝΤΙΓΟΝΗ»

Μετάφραση: Κωνσταντίνος Μάνος

***