Το Μεγάλο μας Τσίρκο, θέατρο Ακροπόλ

Ήταν μια παράσταση που ήθελα να δω καιρό. Το βράδυ του Σαββάτου την παρακολούθησα στο θέατρο Ακροπόλ ανεβασμένη από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος. Το «Μεγάλο μας Τσίρκο» του Ι. Καμπανέλλη είναι μια παράσταση σταθμός για το ελληνικό θέατρο.  Μέσα από τα τραγούδια, τα σατιρικά επεισόδια, ο θεατής διατρέχει όλες τις σημαντικές στιγμές του ελληνισμού: την Τουρκοκρατία, την επανάσταση του 1821, την βασιλεία του Όθωνα, τη Μικρασιατική καταστροφή, τον πόλεμο του 1940.

Φτάνοντας στην οδό Ιπποκράτους, αντικρίζω μια τεράστια ουρά κόσμου συγκεντρωμένη έξω από το θέατρο. Αν μη τι άλλο σε τέτοια δύσκολη εποχή, είναι όμορφο να επιμένουν οι άνθρωποι, να βγαίνουν από το σπίτι τους, να συναντιόνται με τους φίλους τους, να παρακολουθούν θεατρικές παραστάσεις, να διαβάζουν, να ανταλλάσσουν απόψεις, να συνεχίζουν, να προβληματίζονται, να αντιστέκονται σε αυτή την παράνοια που μας περικυκλώνει.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης, προσπαθούσα να φανταστώ πως θα ήταν εκείνο το πρώτο της ανέβασμα με την Τζένη Καρέζη, τον Ξυλούρη, τον Παπαγιαννόπουλο, τον Ευγένιο Σπαθάρη, τον Καζάκο κ.α. Εκείνη η παραγωγή τότε ισοδυναμούσε με πολιτική πράξη. Το σπονδυλωτό σατιρικό κείμενο του Καμπανέλλη «Το μεγάλο μας τσίρκο» αποτελεί ένα μάθημα ιστορίας και αυτογνωσίας. Είναι φοβερό όταν σκέφτεσαι πως ο Καμπανέλλης έγραψε και ανέβασε αυτό το τολμηρό έργο εν μέσω της δικτατορίας. Μια ξεχωριστή προσωπικότητα, μυαλό, οντότητα και σπάνιος άνθρωπος... Αυτό το ευρηματικό του θεατρικό κείμενο, αξίζει να διαβαστεί από όλους μας.

Αρκετά τα σημεία που σε συγκινούν και ακουμπούν αληθινές χορδές της ψυχής.

Επιλέγω ενδεικτικά εδώ να μοιραστώ ένα απόσπασμα από το έργο, όπου ο Καμπανέλλης θίγει το ιστορικό γεγονός της (σχεδόν άγνωστης) Επανάστασης της 3ης Σεπτεμβρίου :

ΡΩΜΙΟΣ : Δε μου λες. Τι είναι η 3η Σεπτεμβρίου ; 

ΡΩΜΙΑΚΙ : Σιγά ! Οδός. Την οδός 3η Σεπτεμβρίου δε ξέρουμε ; 

ΡΩΜΙΟΣ : Ορίστε ! Γιατί τη λένε 3η Σεπτεμβρίου ; Τι έγινε στις 3 του Σεπτέμβρη ; 

ΡΩΜΙΑΚΙ : Γιορτάζει κανένας άγιος ; 

ΡΩΜΙΟΣ : Όχι ! 

ΡΩΜΙΑΚΙ : Καμιά αγία ; 

ΡΩΜΙΟΣ : Ούτε ! 

ΡΩΜΙΑΚΙ : Είναι θρησκευτική εορτή ; 

ΡΩΜΙΟΣ : Μωρέ άμα ήτανε θρησκευτική γιορτή θα την ήξερες κι απ' το σχολειό σου κι απ' τη μαμά σου. 

ΡΩΜΙΑΚΙ : Είναι τίποτα σαν εθνική εορτή ; 

ΡΩΜΙΟΣ : Όχι σαν ! 

ΧΟΡΟΣ (τραγουδά)

Φίλοι και αδέλφια (ηχητικό απόσπασμα)

Τρεις του Σεπτέμβρη, μανάδες, γέροι και παιδιά,
στα παραθύρια βγείτε και θωρείτε
τι φέρνουνε στο βασιλιά
βαθιά γραμμένο στα χαρτιά
τρεις του Σεπτέμβρη μάνες, γέροι και παιδιά.

Και ακολουθεί το παρακάτω απόσπασμα - τόσο καυστικό, πανέξυπνο
 (και δυστυχώς τραγικά επίκαιρο για τη σημερινή εποχή)... :

(Στη σκηνή οι Μεγάλες Δυνάμεις συζητούν, ενώ πίσω τους ο Χορός κινείται με αργές κινήσεις, γράφει συνθήματα και πανό, ετοιμάζει την κινητοποίησή του διεκδικώντας «Σύνταγμα», «Ελευθερία», κλπ.)

ΑΓΓΛΙΑ : Να έχουν Σύνταγμα ή να μην έχουν ;

ΡΩΣΙΑ : Αφού δεν είχαν γιατί να έχουν ;

ΑΥΣΤΡΙΑ : Θα τους παρέσυραν αυτοί που έχουν ! (κοιτάζει απειλητικά προς τη Γαλλία)

ΑΓΓΛΙΑ : Να αρκεστούν εις αυτά που έχουν !

ΓΑΛΛΙΑ : Δεν είναι και ώριμοι για να το έχουν !

ΡΩΣΙΑ : Είναι κι ανώριμοι για να το έχουν.

ΓΑΛΛΙΑ : Για το καλό τους ας μην το έχουν.

ΑΓΓΛΙΑ : Δεν επιτρέπεται να το έχουν.

ΑΥΣΤΡΙΑ : Αποφασίζουμε να μην το έχουν.

ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ : Να μην το έχουν.

ΑΓΓΛΙΑ : Αγγλία

ΓΑΛΛΙΑ : Γαλλία

ΑΥΣΤΡΙΑ : Αυστρία

ΡΩΣΙΑ : Ρωσία

ΑΓΓΛΙΑ : Κοσμοκρατία

ΓΑΛΛΙΑ : Κεφαλαιοκρατία

ΑΥΣΤΡΙΑ : Τρομοκρατία

ΡΩΣΙΑ : Τσαροκρατία

ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ : Ιερά Συμμαχία

Και ... (τραγουδούν και χορεύουν)

Είμαστε τέσσερις δυνάμεις
Με καθήκοντα υψηλά
Η Ευρώπη να μην πάθει
από των μικρών τα λάθη
Τρα λα λα λα λα λα λα

ΑΓΓΛΙΑ : Και αν επιμένουν να το έχουν ;

ΓΑΛΛΙΑ : Και αν το έχουν χωρίς να το έχουν ;

ΑΥΣΤΡΙΑ : Τι εννοείτε έχουν - δεν έχουν ;

ΓΑΛΛΙΑ : Εάν νομίζουν ότι το έχουν και εις την ουσία δεν το έχουν !

ΑΓΓΛΙΑ : Αυτοί θα χαίρουν πως το έχουν και μεις θα ξέρουμε πως δεν το έχουν ! 

ΡΩΣΙΑ : Έτσι θα έχουν χωρίς να έχουν και δε θα έχουν ενώ θα έχουν. 

ΑΥΣΤΡΙΑ : Αποφασίζουμε να έχουν. 

ΓΑΛΛΙΑ : Εάν εμποδίσουμε να έχουν υπάρχει κίνδυνος να έχουν. 

ΡΩΣΙΑ : Ο μόνος τρόπος να μην έχουν, είναι να αφήσουμε να έχουν. 

ΑΓΓΛΙΑ : Παράδειγμα όσα δεν έχουν. Είναι όσα αφήσαμε να έχουν. 

Στο τέλος της παράστασης κάποια λόγια, κάποιες στιχομυθίες σε συγκινούν πάρα πολύ. Και συγκρατείς τα λόγια του συγγραφέα για αυτή τη γη... : «Αν δεν με πιστεύετε, βάλτε το αυτί σας στο χώμα και ακούστε… Η γη μας χτυπάει με ογδόντα σφυγμούς… Ωραίους σαν από παλιό τύμπανο… Κάτι γίνεται… Κάτι γίνεται…» 

Θα ακούσεις τη γη να σου μιλάει, κάτι εδώ γεννιέται, κάτι δυνατό ανασαίνει στα σωθικά της και ζει...

«Πάει να πει στον τόπο μας, οι ρίζες μας είναι βαθιές, το χώμα δικό μας, κόβω, κόβεις, κόβει, κόβουμε, κόβετε, κόβουν τα κλαριά μας, τον κορμό μας, μα το χώμα ξαναφουσκώνει. Μια πράσινη φωνούλα ξαναβγαίνει και φωνάζει «εδώ είμαι».

Ο έργο του Καμπανέλλη πέτυχε το σκοπό του, ξεπερνώντας κάθε προσδοκία. Η παράσταση αφύπνισε τους ανθρώπους, που κατέκλυζαν το θέατρο. Το παρακολούθησαν περισσότεροι από 400.000 θεατές σε Αθήνα και επαρχία. Η Χούντα σύντομα κατάλαβε ότι ενέκρινε ένα αντιστασιακό έργο και έβαλε στο στόχαστρο και την παράσταση. 

Συνέλαβαν την Τζένη Καρέζη και την άφησαν στην απομόνωση για ένα μήνα. Τον Νοέμβριο του 1973 όταν αποφυλακίστηκε η Καρέζη επέστρεψε στο θέατρο αποφασισμένη και συνέχισε την ίδια ακριβώς παράσταση που έμεινε στην ιστορία. Το «Μεγάλο μας Τσίρκο» συνδύαζε καλλιτεχνική αρτιότητα, συναίσθημα, ταλέντο και πολιτική αφύπνιση. Το έργο και οι συντελεστές του στάθηκαν απέναντι στο τέρας της δικτατορίας χωρίς φόβο. 

Αξιόλογο το ανέβασμα του έργου από το ΚΘΒΕ. 
Αξίζουν συγχαρητήρια σε όλους τους συντελεστές.  
Ξεχώρισε με την ερμηνεία του ο Ζαχαρίας Καρούνης. 

Σκεφτόμουν πως αν σήμερα γεννιόταν ένας νέος Καμπανέλλης, έγραφε ένα έργο για τη σημερινή εποχή, κάνοντας ιστορική αναδρομή, υποδεικνύοντας τα λάθη μας, το πιθανότερο είναι πως δε θα κατάφερνε κάτι. Δε θα μας ξεσήκωνε, γιατί πλέον οι άνθρωποι έχουμε πάψει να σκεφτόμαστε, να κριτικάρουμε, να είμαστε αληθινοί, ευαίσθητοι. Ο δυτικός κόσμος ζει πια στην πολιτική απάθεια και το ιδεολογικό κενό.  Το «Μεγάλο μας τσίρκο» του Καμπανέλλη δεν αποτελείται από ζώα, αλλά από ανθρώπους, από όλους εμάς... Πόσο εύστοχος ακόμη και ο τίτλος του έργου...

Βγαίνοντας από το θέατρο, σκεφτόμουν πως σε κάποιες παραστάσεις δεν γίνεται να μείνεις αδιάφορος. Τα λόγια μένουν μέσα σου και σε ακολουθούν για καιρό. Αμέσως μετά, πήγαμε σε ένα κουτούκι στα Εξάρχεια, ήπιαμε κρασί, φάγαμε, συζητήσαμε, ενώ στο διπλανό τραπέζι έπαιζε ζωντανή μουσική και καταλήξαμε όλοι να τραγουδάμε μαζί παρέα.  
Όμορφη βραδιά στην τόσο δοκιμαζόμενη Αθήνα της κρίσης του 2012, εκεί που είναι το «μαζί».  Οι τελευταίες πέντε λέξεις, καθόλου τυχαίες...

Εδώ μπορείτε να ακούσετε ηχογραφημένη ολόκληρη την ιστορική 
θεατρική παράσταση του "Μεγάλου μας Τσίρκου"