25 Μαρτίου 2011

27 Μαρτίου 2011: Μήνυμα Παγκόσμιας Ημέρας Θεάτρου


Ο εορτασμός της Παγκόσμιας Ημέρας Θεάτρου καθιερώθηκε το 1962 από το Διεθνές Ινστιτούτο Θεάτρου (Δ.Ι.Θ.). Γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 27 Μαρτίου από την παγκόσμια θεατρική κοινότητα. Το Εκτελεστικό Συμβούλιο του Δ.Ι.Θ. επιλέγει κάθε φορά μια διεθνώς αναγνωρισμένη προσωπικότητα του θεάτρου από μια χώρα-μέλος για να γράψει το μήνυμα, το οποίο διαβάζεται σε όλα τα θέατρα και μεταδίδεται από τα Μ.Μ.Ε σε όλον τον κόσμο. Κατά καιρούς μήνυμα για την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου έχουν γράψει οι: Ζαν Κοκτώ, Άρθουρ Μίλλερ, Λώρενς Ολίβιε, Ζαν Λουί Μπαρώ, Πήτερ Μπρουκ, Πάμπλο Νερούδα, Ευγένιος Ιονέσκο, Λουκίνο Βισκόντι, Μάρτιν Έσλιν, Ιάκωβος Καμπανέλλης, Αριάν Μνουσκίν, Ρομπέρ Λεπάζ, Αουγκούστο Μποάλ, Τζούντι Ντεντς κ.ά.

Φέτος το μήνυμα έγραψε η ηθοποιός, συγγραφέας και πανεπιστημιακός Jessica A. Kaahwa από την Ουγκάντα. Το μήνυμα της Παγκόσμιας Ημέρας Θεάτρου είθισται να διαβάζεται σε κάθε θέατρο πριν από την παράσταση της 27ης Μαρτίου.



Το θέατρο στην υπηρεσία της ανθρωπότητας
Jessica A. Kaahwa, Uganda

Η σημερινή συνάθροιση απεικονίζει στην πραγματικότητα την τεράστια δύναμη που έχει το θέατρο να κινητοποιεί τις κοινότητες και να γεφυρώνει τα χάσματα. Εχετε ποτέ σκεφτεί το θέατρο σαν ένα δυνατό εργαλείο στην υπηρεσία της ειρήνης και της συμφιλίωσης; Όσο τα έθνη σπαταλούν κολοσσιαία χρηματικά ποσά για ειρηνευτικές αποστολές σε περιοχές βίαιων συγκρούσεων σε όλο τον κόσμο, ελάχιστη προσοχή θα δίνουμε στο θέατρο ως μια και μοναδική εναλλακτική λύση για την αλλαγή και τη διαχείριση των κρίσεων. Πώς μπορούν οι πολίτες της μητέρας γης να κατακτήσουν παγκόσμια ειρήνη όταν τα εργαλεία που χρησιμοποιούν προέρχονται από εξωτερικές και φαινομενικά κατασταλτικές δυνάμεις;

Το θέατρο διεισδύει με λεπτό τρόπο στην ανθρώπινη ψυχή που την κυριεύει ο φόβος και η καχυποψία αλλάζοντας την εικόνα που έχει κανείς για τον εαυτό του και ξεδιπλώνοντας για τον καθένα, και συνεπώς για την κοινότητα, έναν κόσμο δυνατοτήτων. Δίνει νόημα στις καθημερινές πραγματικότητες προλαβαίνοντας ένα αβέβαιο μέλλον. Εμπλέκεται με την πολιτική των ανθρώπινων καταστάσεων με τρόπο απλό και άμεσο. Επειδή είναι περιεκτικό, το θέατρο παρουσιάζεται ως μια εμπειρία ικανή να ξεπεράσει προηγούμενες παρανοήσεις.

Επιπλέον, το θέατρο αποτελεί αποδεδειγμένο μέσο για την έκφραση και την προώθηση συλλογικών ιδεών για τις οποίες όλοι είμαστε πρόθυμοι να πολεμήσουμε όταν καταπατούνται.

Προκειμένου να μπορούμε να προσδοκούμε ένα ειρηνικό μέλλον πρέπει να ξεκινήσουμε χρησιμοποιώντας ειρηνικά μέσα· μέσα που αναζητούν την κατανόηση, το σεβασμό και την αναγνώριση της συνεισφοράς κάθε ανθρώπου στην υπόθεση της συνεργασίας για την ειρήνη. Το θέατρο αποτελεί εκείνη την καθολική γλώσσα μέσω της οποίας μπορούμε να προωθήσουμε μηνύματα ειρήνης και συμφιλίωσης.

Με την ενεργή συμμετοχή το θέατρο ενώνει πολλούς ανθρώπους που είναι έτοιμοι να αποδομήσουν προηγούμενες αντιλήψεις και, με αυτόν τον τρόπο, δίνει στον καθένα ξεχωριστά την ευκαιρία να ξαναγεννηθεί προκειμένου να πάρει αποφάσεις βασισμένες στην γνώση και στην πραγματικότητα που αποκαλύπτεται εκ νέου μπροστά του. Για να ευημερήσει το θέατρο, ανάμεσα σε άλλες μορφές τέχνης, πρέπει να κάνουμε ένα τολμηρό βήμα προς τα μπρος και να το ενσωματώσουμε στην καθημερινή ζωή, η οποία αντιμετωπίζει κρίσιμα θέματα συγκρούσεων και ειρήνης.

Αναζητώντας την κοινωνική αλλαγή και την αναδόμηση των κοινοτήτων, θα συναντήσουμε το θέατρο σε εμπόλεμες περιοχές και σε λαούς που πάσχουν από χρόνια φτώχεια ή ασθένειες. Ο αριθμός επιτυχημένων παραδειγμάτων ολοένα αυξάνεται· παραδείγματα στα οποία το θέατρο κινητοποιεί το κοινό για τη γνώση και για τη βοήθεια των τραυματιών μετά από τον πόλεμο.

Πολιτιστικές πλατφόρμες, όπως το Διεθνές Ινστιτούτο Θεάτρου, στοχεύουν στην εδραίωση της ειρήνης και της φιλίας μεταξύ των λαών και ήδη βρίσκονται σε εφαρμογή.
Αποτελεί συνεπώς παρωδία να μένουμε σιωπηλοί σε καιρούς όπως οι δικοί μας, γνωρίζοντας την δύναμη του θεάτρου, και να αφήνουμε αυτούς που χειρίζονται όπλα και που εκτοξεύουν βόμβες να παίζουν το ρόλο των ειρηνοποιών του κόσμου. Πώς μπορούν τα εργαλεία της αποξένωσης να αποκτούν διπλό ρόλο ως όργανα ειρήνης και συμφιλίωσης;

Σας προκαλώ αυτήν την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου να σκεφτείτε αυτήν την προοπτική και να εφαρμόσετε το θέατρο ως καθολικό εργαλείο, διαλόγου, κοινωνικής μεταμόρφωσης και αλλαγής.

Μπορεί τα Ηνωμένα Έθνη να δαπανούν κολοσσιαία χρηματικά ποσά σε ειρηνευτικές αποστολές σε όλον τον κόσμο με τη χρήση των όπλων, όμως το θέατρο είναι αυθόρμητο, ανθρώπινο, λιγότερο δαπανηρό και μια εναλλακτική λύση κατά πολύ περισσότερο δυνατή. Μπορεί να μην είναι η μόνη απάντηση που θα φέρει την ειρήνη, ωστόσο το θέατρο θα μπορούσε να αποτελέσει ουσιαστικό εργαλείο στις ειρηνευτικές αποστολές.

Jessica A. Kaahwa
συγγραφέας, ηθοποιός, σκηνοθέτης, πανεπιστημιακός

Η Δρ. Jessica Kaahwa…

είναι πετυχημένη συγγραφέας, ηθοποιός, σκηνοθέτης και πανεπιστημιακός. Είναι διεθνώς γνωστή για το ανθρωπιστικό έργο της. Υπότροφος του Ιδρύματος Fulbright έχει επίσης λάβει κι άλλες υποτροφίες και βραβεία για ερευνητικούς σκοπούς. Στην έρευνά της χρησιμοποιεί το θέατρο και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας ως δημιουργική δύναμη σε αντιμαχόμενες ζώνες καθώς και για τη βελτίωση των συστημάτων υγείας.

Είναι επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Μουσικής, Χορού και Θεάτρου στο Πανεπιστήμιο Makerere της Ουγκάντα, από όπου απέκτησε το μεταπτυχιακό της δίπλωμα. Αφού ταξίδεψε αρκετά, πήρε το πτυχίο της από το Πανεπιστήμιο Benin της Νιγηρίας όπου επίσης εργάστηκε στο τμήμα εξωτερικών ειδήσεων του ραδιοφώνου της Νιγηρίας. Το 2001 πήρε το διδακτορικό της δίπλωμα στην Ιστορία Θεάτρου, Θεωρία και Κριτική από το Πανεπιστήμιο του Maryland των Η.Π.Α.

Έχει γράψει περισσότερα από 15 έργα για το θέατρο, την τηλεόραση και το ραδιόφωνο, μεταξύ των οποίων τα: «Cornerstone», «Dog-Bite Justice», «Paradise for Ever», «Echoes of Peace», and «Drums of Freedom». Σκηνοθέτησε και πρωταγωνίστησε σε αρκετά από τα έργα της. Ανάμεσα στις σκηνοθεσίες της περιλαμβάνονται τα έργα «Βασιλιάς Λήρ» του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, «Μάνα Κουράγιο» του Μπρεχτ (μεταφρασμένο στη γλώσσα Luganda, έργο το οποίο περιόδευσε στην Νότια Αφρική και στην Ουάσιγκτον). ΄Έχει επίσης συν-σκηνοθετήσει το έργο «Ιστορία ενός Στρατιώτη» του Ιγκόρ Στραβίνσκι. Οι υποκριτικές της προσπάθειες περιλαμβάνουν τις συμμετοχές στις παραστάσεις: «Cornerstone», «Things Men Do» (της Rose Mbowa), «Our Husband Has Gone Mad» (του Ola Rotimi), «Death and King´s Horseman» (του Wole Soyinka) και «No More Oil Book» (του Tunde Fatunde).

Ως δυναμικός συνήγορος των ανθρώπινων δικαιωμάτων, της σωστής διακυβέρνησης και της ανάπτυξης, η Jessica Kaahwa υψώνει επίμονα την φωνή της υπέρ της ισότητας των φύλων, της ειρήνης, και της διαχείρισης κρίσεων. Έχει οργανώσει πολλές εθνικές και διεθνείς πρωτοβουλίες χρησιμοποιώντας το θέατρο για την πρόοδο και συνεχίζει την έρευνα της για τις πολλαπλές εφαρμογές του θεάτρου σε όλες της όψεις της κοινωνίας.

Με εκδόσεις, εγχειρίδια και διδασκαλίες πάνω σε αυτά τα ζητήματα διεθνώς και αρκετά επιμορφωτικά σεμινάρια για διεθνείς και εθνικούς οργανισμούς αλλά και ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα η Kaahwa είναι ισχυρός υποστηρικτής της «διδασκαλίας μέσα από την πράξη». Οι ανθρωπιστικές της δράσεις περιλαμβάνουν επίσης τη δημιουργία ενός κέντρου για ορφανά παιδιά στο αγρόκτημα της στην Ουγκάντα όπου περνάει αρκετό από τον ελεύθερο της χρόνο με τα παιδιά προσπαθώντας να τα βοηθήσει να επανακτήσουν το αίσθημα του «ανήκειν» και της ασφάλειας.

Η Jessica Kaahwa μιλάει αγγλικά, γαλλικά, σουαχίλι και αρκετές από τις ιθαγενείς γλώσσες Bantu που μιλιούνται στην Ουγκάντα (μιλάει επίσης τη διάλεκτο Runyakitara).

Μετάφραση από τα αγγλικά για το Ελληνικό Κέντρο του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου Βίκυ Μαντέλη & Νεόφυτος Παναγιώτου

----

Οι φίλοι του θεάτρου θα έχουν την ευκαιρία αυτό το τριήμερο να απολαύσουν εκδηλώσεις και παραστάσεις με φθηνό εισιτήριο ή και εντελώς δωρεάν,  πληροφορίες : ΕΔΩ.

23 Μαρτίου 2011

στα Αναφιώτικα


Υπάρχουν ακόμη μεθυστικές γωνιές σε αυτή την πόλη.
Κάποιες γωνιές ξεχωριστές, γεμάτες απίστευτη μαγεία.


...που σου χαρίζουν ηρεμία και μια μοναδική θέα...


Ανηφορίζοντας προς το βράχο της Ακρόπολης...


...αφήνεις όλες τις σκέψεις στην άκρη...
...ίαση για τη ψυχή...


παραδόξως λίγοι ακολουθούν αυτή την βόλτα
ένα από τα ομορφότερα σημεία αυτής της πόλης, το τιμούν ελάχιστοι Αθηναίοι


...σε αυτό το μονοπάτι κάθε εικόνα είναι ξεχωριστή...
...απόκοσμα όμορφη, για λίγους...


Η ανέγερση της «αυθαίρετης» συνοικίας των Αναφιώτικων στη βόρεια πλαγιά του βράχου της Ακρόπολης, ξεκίνησε περί τα μέσα του 19ου αιώνα, κυρίως από Αναφιώτες, αλλά και από άλλους Κυκλαδίτες μάστορες (μαρμαράδες, λιθοξόους, ξυλουργούς, κτίστες κ.τ.λ.), οι οποίοι είχαν μεταναστεύσει στην Αθήνα και εργάζονταν στην ανοικοδόμηση της πρωτεύουσας.


Ως πρώτοι οικιστές αναφέρονται ένας ξυλουργός (Γ. Δαμίγος) και ένας κτίστης (Μ. Σιγάλας) από την Ανάφη, ενώ το παράδειγμά τους ακολούθησαν αργότερα κι άλλοι συμπατριώτες τους, οικοδομώντας με τη σειρά τους τα σπίτια τους εκεί, λαθραία μεν αλλά με την ανοχή προφανώς των αρχών, κυρίως κατά την περίοδο της έξωσης του Όθωνα και της μεσοβασιλείας...


Οι δύο ημιερειπωμένες παλιές εκκλησούλες της περιοχής, που συναντάμε στη βόλτα μας.., ο Άγιος Γεώργιος του Βράχου και


ο Άγιος Συμεών, αναστηλώθηκαν, διασκευάστηκαν και απέκτησαν νεόκτιστα καμπαναριά
(ο δεύτερος το 1847).


Μοναδική αρχιτεκτονική, σαν να βρίσκεσαι σε κυκλαδίτικο νησί.


Τα μικρά σπιτάκια της περιοχής αποτελούν, κατά τον Κ. Μπίρη, αρχιτεκτονικό δείγμα «απλού δομικού αισθήματος και ευφυούς εξοικονομήσεως αναγκών»...


 Με τις επίπεδες στέγες τους, ενωμένα το ένα με το άλλο «ως κοπάδιον λευκών αμνάδων» (Α. Μωραϊτίδης), σε συνδυασμό με τη ρυμοτομία των στενών ανηφορικών δρομίσκων και τα λαξευμένα σκαλιά (βοηθούντος και του εδάφους), συνθέτουν μιαν απροσδόκητη «νησιώτικη» εικόνα στο άκρο της νεοκλασικής Πλάκας.


Η οίκηση παρέμεινε σχεδόν αμιγής μέχρι το 1922, ενώ στη συνέχεια προστέθηκαν Μικρασιάτες πρόσφυγες και η σύνθεση του πληθυσμού άλλαξε σημαντικά...


...μαζί βέβαια πολλές γάτες...
που αλητεύουν και χαλαρώνουν...


Περί το 1950, ένα τμήμα της συνοικίας κατεδαφίστηκε στο πλαίσιο αρχαιολογικών ανασκαφών, ενώ στα 1970 πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένες απαλλοτριώσεις από το Υπουργείο Πολιτισμού.



Σήμερα εναπομένουν περίπου 45 σπίτια, που έχουν κηρυχθεί διατηρητέα.


Να και μια φωτογραφία της Ανάφης, στην είσοδο ενός σπιτιού...
Τιμή σε αυτό το πανέμορφο νησί του Αιγαίου...


Προς "acropolis"... μόνο η πινακίδα σε επαναφέρει στο που βρίσκεσαι...
στην οδό των ονείρων...


Οι οφιοειδείς οδοί της περιοχής που οριοθετείται μεταξύ της οδού Στράτωνος και του βράχου της Ακρόπολης, παραμένουν ανώνυμοι και οι οικίσκοι αριθμούνται ως "Αναφιώτικα 1, 2" κ.τ.λ.


Μια όαση... σαν καταφύγιο, που θα αφήνω τη ψυχή μου
να το συναντά συχνότερα...


Από εδώ,  η Αθήνα μοιάζει απίστευτα αλλιώτικα μαγική
....


Βιβλιογραφικές πηγές : 
Κ. Η. Μπίρης, Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20ον αιώνα, Αθήνα 1η έκδ. 1966, 3η έκδ. 1996* 
Δ. Φιλιππίδης, Νεοελληνική Αρχιτεκτονική, Αθήνα 1984* Μαργαρίτα Γραφάκου & Ελένη Μαΐστρου, "Αρχιτεκτονικός χαρακτήρας της Πλάκας", Καθημερινή/Επτά Ημέρες, 23.6.1996, σ. 5-9.

22 Μαρτίου 2011

..έκθεση για την τέχνη του βιβλίου..


Ό,τι
H Τέχνη του Βιβλίου στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών

Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης φιλοξενεί την έκθεση του Εργαστηρίου Γραφικών Τεχνών, Τυπογραφίας και Τέχνης του Βιβλίου της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών. H έκθεση που έχει τον τίτλο «Ό,τι: H Τέχνη του Βιβλίου στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών», θα παρουσιάζεται  μέχρι την 1η Μαΐου 2011.

Τι συμβαίνει όταν η τυπογραφική σελίδα παίρνει τη θέση του καβαλέτου και του τελάρου;

Κατερίνα Χαδουλού Othe λlo. Μία σαιξπηρική Raπ-σωδία . 
μία Hip Ηοπόπερα, 2006 Διαστάσεις 29 x 35 εκ., ανάπτυγμα 12 μ

Tο Εργαστήριο επιμένει και συγκεντρώνει ό,τι έχει: ιδέες, λέξεις, εικόνες, σελίδες και βιβλία. Δάσκαλοι, φοιτητές και υπότροφοι, σχεδιάζουν μαζί ένα μεγάλων διαστάσεων βιβλίο-εγκατάσταση, που ξεδιπλώνεται στις αίθουσες του Μεγάρου Σταθάτου, οι σελίδες του οποίου δημιουργούν ένα περιβάλλον και σχηματίζουν μια διαδρομή, όπου ο επισκέπτης καλείται να περιηγηθει.



Η εκθέση περιλαμβάνει ειδικό αφιέρωμα στην ιστορία του Εργαστηρίου: εκτίθενται οι «Δέκα Λευκαί Λήκυθοι» (1956), το τελειότερο βιβλίο της ελληνικής καλλιτεχνικής τυπογραφίας, καρπός πολυετούς και επίπονης δουλειάς από τον Γιάννη Κεφαλληνό, Ιδρυτή του Εργαστηρίου, και τους φοιτητές του. Παράλληλα, οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να δουν από κοντά τις νεανικές τυπογραφικές απόπειρες γνωστών μετέπειτα καλλιτεχνών, όπως της Βάσως Κατράκη, του Χρόνη Μπότσογλου, του Γιάννη Μπουτέα, της Νέλλας Γκόλαντα, της Άριας Κομιανού, και πολλών άλλων.



Τα εκθέματα περιλαμβάνουν μια επιλογή από τα καλλιτεχνικά βιβλία των φοιτητών του Εργαστηρίου, αποτέλεσμα έρευνας και πειραματισμών της τελευταίας δεκαετίας. Ευφάνταστα και απρόβλεπτα, τα βιβλία παντρεύουν εικόνα και κείμενο με παραδοσιακές και σύγχρονες μεθόδους στοιχειοθεσίας και εκτύπωσης και είναι αυτά που ενέπνευσαν την εγκατάσταση.


Η έκθεση αυτή, με τα βιβλία των καλλιτεχνών (νέων και παλαιότερων) που δούλεψαν στο Εργαστήριο Γραφικών Τεχνών Τυπογραφίας και Τέχνης του Βιβλίου της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον γιατί απο-τυπώνει μια σημαντική πλευρά της ελληνικής καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Μια έκθεση που θα εκτιμήσουν ιδιαίτερα οι βιβλιόφιλοι...

Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης
Νεοφύτου Δούκα 4 / Βασ. Σοφίας & Ηροδότου 1
Τηλ.: 210 7228.321-3
Αθήνα

21 Μαρτίου 2011

Οδυσσέας Ελύτης: Ομιλία κατά την απονομή του Βραβείου Νόμπελ (Στοκχόλμη, 8/12/1979)


Κύριοι ακαδημαϊκοί

Κυρίες και κύριοι

Ας μου επιτραπεί, παρακαλώ, να μιλήσω στο όνομα της φωτεινότητας και της διαφάνειας. Επειδή οι ιδιότητες αυτές είναι που καθορίσανε τον χώρο μέσα στον οποίο μου ετάχθη να μεγαλώσω και να ζήσω. Και αυτές είναι που ένιωσα, σιγά - σιγά, να ταυτίζονται μέσα μου με την ανάγκη να εκφρασθώ. Είναι σωστό να προσκομίζει κανείς στην τέχνη αυτά που του υπαγορεύουν η προσωπική του εμπειρία και οι αρετές της γλώσσας του. Πολύ περισσότερο όταν οι καιροί είναι σκοτεινοί και αυτό που του υπαγορεύουν είναι μια όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ορατότητα.



Δεν μιλώ για τη φυσική ικανότητα να συλλαμβάνει κανείς τ' αντικείμενα σ' όλες τους τις λεπτομέρειες αλλά για τη μεταφορική, να κρατά την ουσία τους και να τα οδηγεί σε μια καθαρότητα τέτοια που να υποδηλώνει συνάμα την μεταφυσική τους σημασιολογία. 0 τρόπος με τον οποίο μεταχειρίστηκαν την ύλη οι γλύπτες της Κυκλαδικής περιόδου, που έφτασαν ίσια-ίσια να ξεπεράσουν τηv ύλη, το δείχνει καθαρά. Όπως επίσης, ο τρόπος που οι εικονογράφοι του Βυζαντίου επέτυχαν από το καθαρό χρώμα να υποβάλλουν το "θείο".

Μια τέτοια, διεισδυτική και συνάμα μεταμορφωτική επέμβαση μέσα στην πραγματικότητα επεχείρησε πιστεύω ανέκαθεν και κάθε υψηλή ποίηση. Όχι να αρκεστεί στο "νυν έχον" αλλά να επεκταθεί στο "δυνατόν γενέσθαι" . Κάτι που, είναι η αλήθεια, δεν εκτιμήθηκε πάντοτε. Ίσως γιατί οι ομαδικές νευρώσεις δεν το επέτρεψαν. Ίσως γιατί ο ωφελιμισμός δεν άφησε τα μάτια των ανθρώπων ανοιχτά όσο χρειάζεται. Η ομορφιά και το φως συνέβη να εκληφθούν άκαιρα ή ανώδυνα. Και όμως. Η διεργασία που απαιτείται για να φτάσει κανείς στο σχήμα του Αγγέλου είναι, πιστεύω, πολύ πιο επώδυνη από την άλλη που εκμαιεύει όλων των λογιών τους Δαίμονες.

Βέβαια υπάρχει το αίνιγμα. Βέβαια υπάρχει το μυστήριο. Αλλά το μυστήριο δεν είναι μια σκηνοθεσία που επωφελείται από τα παιχνίδια της σκιάς και του σκότους για να μας εντυπωσιάσει απλώς. Είναι αυτό που εξακολουθεί να παραμένει μυστήριο και μέσα στο απόλυτο φως. Είναι τότε που προσλαμβάνει την αίγλη εκείνη που ελκύει και που την ονομάζουμε Ομορφιά. Την Ομορφιά που είναι μια οδός - η μόνη ίσως οδός προς το άγνωστο μέρος του εαυτού μας, προς αυτό που μας υπερβαίνει. Επειδή αυτό είναι στο βάθος η ποίηση: η τέχνη να οδηγείσαι και να φτάνεις προς αυτό που σε υπερβαίνει.

Από τα μυριάδες μυστικά σήματα, που μ' αυτά είναι διάσπαρτος ο κόσμος και που αποτελούν άλλες τόσες συλλαβές μιας άγνωστης γλώσσας, να συνθέσεις λέξεις και από τις λέξεις φράσεις που η αποκρυπτογράφησή τους να σε φέρνει πιο κοντά στην βαθύτερη αλήθεια.

Πού λοιπόν βρίσκεται σε έσχατη ανάλυση η αλήθεια; Στην φθορά και στον θάνατο που διαπιστώνουμε κάθε μέρα γύρω μας ή στη ροπή που μας ωθεί να πιστεύουμε ότι αυτός ο κόσμος είναι ακατάλυτος και αιώνιος; Είναι φρόνιμο να αποφεύγουμε τις μεγαλεπήβολες εκφράσεις, το ξέρω. Οι κατά καιρούς κοσμολογικές θεωρίες τις χρησιμοποίησαv, ήρθαν σε σύγκρουση, ακμάσανε, πέρασαν. Η ουσία όμως έμεινε, μένει. Και η Ποίηση, που εγείρεται στο σημείο όπου ο ορθολογισμός καταθέτει τα όπλα του για να τ' αναλάβει εκείνη και να προχωρήσει μέσα στην απαγορευμένη ζώνη, ελέγχεται να είναι ίσια-ίσια εκείνη που προσβάλλεται λιγότερο από τη φθορά. Διασώζει σε καθαρή μορφή τα μόνιμα, τα βιώσιμα στοιχεία που καταντούν δυσδιάκριτα μέσα στο σκότος της συνείδησης όπως τα φύκια μέσα στους βυθούς των Θαλασσών. Να γιατί μας χρειάζεται η διαφάνεια. Για να διακρίνουμε τους κόμπους στο νήμα που μες από τους αιώνες τεντώνεται και μας βοηθεί να σταθούμε όρθιοι πάνω σ' αυτή τη γη.

Από τον Ηράκλειτο έως τον Πλάτωνα και από τον Πλάτωνα έως τον lησού διακρίνουμε αυτό το "δέσιμο" που φτάνει κάτω από διάφορες μορφές ως τις ημέρες μας και που μας λέει περίπου το ίδιο: ότι εντός του κόσμου τούτου εμπεριέχεται και με τα στοιχεία του κόσμου τούτου ανασυντίθεται ο άλλος κόσμος, ο "πέραν", η δεύτερη πραγματικότητα, η υπερτοποθετημένη επάνω σ' αυτήν όπου παρά φύσιν ζούμε. Είναι μια πραγματικότητα που τη δικαιούμαστε και που από δική μας ανικανότητα δεν αξιωνόμαστε.

Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι σε εποχές υγιείς το Κάλλος ταυτίσθηκε με το Αγαθόν και το Αγαθόν με τον Ήλιο. Κατά το μέτρο που η συνείδηση καθάρεται και πληρούται με φως, τα μελανά σημεία υποχωρούν και σβήνουν αφήνοντας κενά που - όπως ακριβώς στους φυσικούς νόμους - τα αντίθετά τους έρχονται να πληρώσουν τη Θέση τους. Κι αυτό, με τέτοιον τρόπο που τελικά το δημιουργημένο αποτέλεσμα να στηρίζεται και στις δύο πλευρές, Θέλω να πω στο "εδώ" και στο "επέκεινα". Ο Ηράκλειτος δεν είχε ήδη μιλήσει για μιαν "εκ των διαφερόντων καλλίστην αρμονίην";

Εάν είναι ο Απόλλων ή η Αφροδίτη, ο Χριστός ή η Παναγία, που ενσαρκώνουν και προσωποποιούν την ανάγκη να δούμε υλοποιημένο εκείνο που σε ορισμένες στιγμές διαισθανόμαστε, δεν έχει σημασία. Σημασία έχει η αναπνοή της αθανασίας που μας επιτρέπουν. Η Ποίηση οφείλει, κατά την ταπεινή μου γνώμη, πέραν από συγκεκριμένα δόγματα, να επιτρέπει αυτή την αναπνοή .

Πώς να μην αναφερθώ εδώ στον Φρειδερίκο Χαίλντερλιν, τον μεγάλο ποιητή που με το ίδιο πνεύμα εστράφηκε προς τους Θεούς του Ολύμπου και προς τον Ιησού; Η σταθερότητα που έδωσε σ' ένα είδος οράματος είναι ανεκτίμητη. Και η έκταση που μας αποκάλυψε μεγάλη. Θα έλεγα τρομακτική. Αυτή άλλωστε είναι που τον έκανε, όταν μόλις ακόμη άρχιζε το κακό που σήμερα μας πλήττει, ν' ανακράξει: Wozu Dichter in durftiger Zeit!

Oι καιροί, φευ, εστάθηκαν ανέκαθεν για τον άνθρωπο durftiger. Αλλά και η ποίηση ανέκαθεν λειτουργούσε. Δύο φαινόμενα προορισμένα να συνοδεύουν την επίγεια μοίρα μας και που το ένα τους αντισταθμίζει το άλλο. Πώς αλλιώς. Αφού και η νύχτα και τ' άστρα μας γίνονται αντιληπτά χάρη στον ήλιο. Με τη διαφορά ότι ο ήλιος, κατά τη ρήση του αρχαίου σοφού, εάν υπερβεί τα μέτρα καταντά "ύβρις". Χρειάζεται να βρισκόμαστε στη σωστή απόσταση από τον ηθικόv ήλιο, όπως ο πλανήτης μας από τον φυσικόν ήλιο, για να γίνεται η ζωή επιτρεπτή. Mας έφταιγε άλλοτε η αμάθεια. Σήμερα μας φταίει η μεγάλη γνώση. Δεν έρχομαι μ' αυτά που λέω να προστεθώ στην μακρά σειρά των επικριτών του τεχνικού μας πολιτισμού. Μια σοφία παλαιή όσο και η χώρα που μ' εξέθρεψε, μ' εδίδαξε να δέχομαι την εξέλιξη, να χωνεύω την πρόοδο μαζί με όλα της τα παρεπόμενα, όσο δυσάρεστα και αν μπορεί να είναι αυτά.

Τότε όμως η Ποίηση; Τι αντιπροσωπεύει μέσα σε μια τέτοια κοινωνία; Απαντώ: τον μόνο χώρο όπου η δύναμη του αριθμού δεν έχει πέραση. Και ακριβώς, η εφετεινή απόφασή σας να τιμήσετε στο πρόσωπό μου την ποίηση μιας μικρής χώρας δείχνει σε πόσο αρμονική ανταπόκριση βρίσκεστε με την χαριστική αντίληψη της τέχνης, την αντίληψη ότι η τέχνη είναι η μόνη εναπομένουσα πολέμιος της ισχύος που κατήντησε να έχει στους καιρούς μας η ποσοτική αποτίμηση των αξιών.

Είναι, το ξέρω, άτοπο ν' αναφέρεται κανείς σε προσωπικές περιπτώσεις. Και ακόμη πιο άτοπο να επαινεί το σπίτι του. Είναι όμως κάποτε απαραίτητο, στον βαθμό που αυτά βοηθούν να δούμε πιο καθαρά μιαν ορισμένη κατάσταση πραγμάτων. Και είναι σήμερα η περίπτωση. Μου εδόθηκε, αγαπητοί φίλοι, να γράφω σε μια γλώσσα που μιλιέται μόνον από μερικά εκατομμύρια ανθρώπων. Παρ' όλ' αυτά, μια γλώσσα που μιλιέται επί δυόμισι χιλιάδες χρόνια χωρίς διακοπή και μ' ελάχιστες διαφορές. Η παράλογη αυτή, φαινομενικά, διάσταση, αντιστοιχεί και στη υλικο-πνευματική οντότητα της χώρας μου. Που είναι μικρή σε έκταση χώρου και απέραντη σε έκταση χρόνου. Και το αναφέρω όχι διόλου για να υπερηφανευθώ αλλά για να δείξω τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας ποιητής όταν χρησιμοποιεί για τα πιο αγαπημένα πράγματα τις ίδιες λέξεις που χρησιμοποιούσαν μια Σαπφώ ή ένας Πίνδαρος π.χ. - χωρίς ωστόσο να έχει το αντίκρισμα που είχαν εκείνοι επάνω στην έκταση της πολιτισμένης τότε ανθρωπότητας. Εάν η γλώσσα αποτελούσε απλώς ένα μέσον επικοινωνίας, πρόβλημα δεν θα υπήρχε. Συμβαίνει όμως ν' αποτελεί και εργαλείο μαγείας και φορέα ηθικών αξιών. Προσκτάται η γλώσσα στο μάκρος των αιώνων ένα ορισμένο ήθος. Και το ήθος αυτό γεννά υποχρεώσεις. Χωρίς να λησμονεί κανείς ότι στο μάκρος εικοσιπέντε αιώνων δεν υπήρξε ούτε ένας, επαναλαμβάνω ούτε ένας, που να μην γράφτηκε ποίηση στην ελληνική γλώσσα. Nα τι είναι το μεγάλο βάρος παράδοσης που το όργανο αυτό σηκώνει. Το παρουσιάζει ανάγλυφα η νέα ελληνική ποίηση.

Η σφαίρα που σχηματίζει η νέα ελληνική ποίηση έχει, θα μπορούσε να πει κανείς, όπως κάθε σφαίρα δύο πόλους: τον βόρειο και τον νότιο. Στον ένα τοποθετείται ο Διονύσιος Σολωμός που από την άποψη της εκφραστικής επέτυχε - προτού υπάρξει ο Mallarmé στα ευρωπαϊκά γράμματα - να χαράξει με άκρα συνέπεια και αυστηρότητα την αντίληψη της καθαρής ποίησης με όλα της τα παρεπόμενα: να υποτάξει το αίσθημα στη διάνοια, να εξευγενίσει την έκφραση και να δραστηριοποιήσει όλες τις δυνατότητες του γλωσσικού οργάνου προς την κατεύθυνση του Θαύματος. Στον άλλο πόλο, τοποθετείται ο K. Π. Καβάφης, αυτός που παράλληλα με τον T. S. Eliot έφτασε στην άκρα λιτότητα, στη μεγαλύτερη δυνατή εκφραστική ακρίβεια, εξουδετερώνοντας τον πληθωρισμό στην διατύπωση των προσωπικών του βιωμάτων.

Ανάμεσα στους δύο αυτούς πόλους κινήθηκαν οι μεγάλοι μας άλλοι ποιητές, ο Ανδρέας Κάλβος, ο Κωστής Παλαμάς, ο Άγγελος Σικελιανός, ο Νίκος Καζαντζάκης, ο Γιώργος Σεφέρης, άλλος λιγότερο άλλος περισσότερο προς το ένα ή το άλλο από τα δύο άκρα. Αυτή είναι μια πρόχειρη και όσο γίνεται πιο σχηματική χαρτογράφηση του νεοελληνικού ποιητικού λόγου. Το πρόβλημα για μας που ακολουθήσαμε, ήτανε να επωμιστούμε τα υψηλά διδάγματα που μας κληροδότησαν και, ο καθένας με τον τρόπο του, να τ' αρμόσουμε πάνω στη σύγχρονη ευαισθησία. Πέραν από τα όρια της τεχνικής, οφείλαμε να φτάσουμε σε μια σύνθεση που από το ένα μέρος ν' αναχωνεύει τα στοιχεία της ελληνικής παράδοσης και από το άλλο να εκφράζει τα κοινωνικά και ψυχολογικά αιτήματα της εποχής μας. Με άλλα λόγια, να φτάσουμε να προβάλλουμε τον τύπο του "Ευρωπαίου - Έλληνα". Δεν μιλώ για επιτυχίες, μιλώ για προσπάθειες. Οι κατευθύνσεις είναι που έχουν σημασία για τον μελετητή της Λογοτεχνίας.

Πώς όμως ν' αναπτυχθούν οι κατευθύνσεις αυτές ελεύθερα όταν οι συνθήκες της ζωής είναι στις ημέρες μας εξοντωτικές για τον δημιουργό; Και πώς να διαμορφωθεί η πνευματική κοινότητα, όταν οι φραγμοί των γλωσσών ορθώνονται αξεπέραστοι; Σας γνωρίζουμε και μας γνωρίζετε από το 20 ή έστω το 30 % που απομένει ύστερα από την μεταγλώττιση. Ειδικά εμείς όλοι, όσοι κρατάμε από μια συγκεκριμένη παράδοση και μένουμε βουβοί, αμετάδοτοι πάσχουμε από την έλλειψη μιας κοινής γλώσσας. Και ο αντίκτυπος απ' αυτή την έλλειψη - αν ανεβούμε την κλίμακα - σημειώνεται ακόμη και στην πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα της κοινής μας πατρίδας, της Ευρώπης.

Λέμε και το διαπιστώνουμε κάθε μέρα, ότι ζούμε σ' ένα χάος ηθικό. Κι αυτό, τη στιγμή που ποτέ άλλοτε η κατανομή των στοιχείων της υλικής μας ύπαρξης δεν έγινε με τόσο σύστημα, τόση στρατιωτική θα έλεγα τάξη, τόσον αδυσώπητο έλεγχο. Η αντίφαση είναι διδακτική. Όταν σε δύο σκέλη το ένα υπερτροφεί, το άλλο ατροφεί. Μια αξιέπαινη ροπή να συνενωθούν σε ενιαία μονάδα οι λαοί της Ευρώπης, προσκόπτει σήμερα στην αδυναμία να συμπέσουν τα ατροφικά και τα υπερτροφικά σκέλη του πολιτισμού μας. Οι αξίες μας ούτε αυτές δεν αποτελούν μια γλώσσα κοινή.

Για τον ποιητή - μπορεί να φαίνεται παράξενο αλλά είναι αληθές - η μόνη κοινή γλώσσα που αισθάνεται να του απομένει είναι οι αισθήσεις. Εδώ και χιλιάδες χρόνια, ο τρόπος που αγγίζονται δύο σώματα δεν άλλαξε. Μήτε οδήγησε σε καμία σύγκρουση όπως οι εικοσάδες των ιδεολογιών που αιματοκύλισαν τις κοινωνίες μας και μας άφησαν με αδειανά χέρια. Όμως όταν μιλώ για αισθήσεις δεν εννοώ το προσιτό, πρώτο ή δεύτερο, επίπεδό τους. Εννοώ το απώτατο. Εννοώ τις "αναλογίες των αισθήσεων" στο πνεύμα. Όλες οι τέχνες μιλούν με ανάλογα. Μια οσμή μπορεί να είναι ο βούρκος ή η αγνότητα. Η ευθεία γραμμή ή η καμπύλη, ο οξύς ή ο βαθύς ήχος, αποτελούν μεταφράσεις κάποιας οπτικής ή ακουστικής επαφής. Όλοι μας γράφουμε καλά ή κακά ποιήματα κατά το μέτρο που ζούμε και διανοούμαστε με την καλή ή την κακή σημασία του όρου. Μια εικόνα πελάγους από τον Όμηρο φτάνει άθικτη ως τις ημέρες μας. Ο Rimbaud την αναφέρει σαν mer melee au soleil και την ταυτίζει με την αιωνιότητα. Ένα κορίτσι που κρατάει έναν κλώνο μυρτιάς από τον Αρχίλοχο επιβιώνει σ' έναν πίνακα του Matisse και μας καθιστά πιο απτή την αίσθηση, τη μεσογειακή, της καθαρότητας.

Εδώ αξίζει να σκεφτεί κανείς ότι ακόμη και μια παρθένος της βυζαντινής εικονογραφίας, δεν διαφέρει πολύ. Παρά ένα κάτι ελάχιστο, συχνά, το εγκόσμιο φως γίνεται υπερκόσμιο και τανάπαλιν. Μια αίσθηση που μας δόθηκε από τους Αρχαίους και μια άλλη από τους Μεσαιωνικούς έρχονται να γεννήσουν μια τρίτη που τους μοιάζει όπως το παιδί στους γεννήτορές του.
Μπορεί η ποίηση ν' ακολουθήσει έναν τέτοιο δρόμο; Οι αισθήσεις μες απ' τον αδιάκοπο καθαρμό τους να φτάσουν στην αγιότητα; Τότε η αναλογία τους θα επαναστραφεί επάνω στον υλικό κόσμο και θα τον επηρεάσει.
Δεν αρκεί να ονειροπολούμε με τους στίχους. Είναι λίγο. Δεν αρκεί να πολιτικολογούμε. Είναι πολύ. Κατά βάθος ο υλικός κόσμος είναι απλώς ένας σωρός από υλικά. Θα εξαρτηθεί από το αν είμαστε καλοί ή κακοί αρχιτέκτονες το τελικό αποτέλεσμα. Ο Παράδεισος ή η Κόλαση που θα χτίσουμε. Εάν η ποίηση παρέχει μια διαβεβαίωση και δη στους καιρούς τους durftiger είναι ακριβώς αυτή: ότι η μοίρα μας παρ' όλ' αυτά βρίσκεται στα χέρια μας.

----

Στον μεγάλο Έλληνα ποιητή Οδυσσέα Ελύτη αφιερώνει φέτος το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Ποίησης (21 Μαρτίου), με αφορμή τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από τη γέννησή του, προγραμματίζοντας εκδηλώσεις. Περισσότερα : ΕΔΩ.

Προηγούμενες αναφορές του blog για τον Οδυσσέα Ελύτη:
Related Posts with Thumbnails