Ο Nuccio Ordine στο βιβλίο του "Η χρησιμότητα του άχρηστου" (εκδόσεις Άγρα, 2013) ανάμεσα σε καταπληκτικά αποσπάσματα από σημαντικές βιβλιογραφικές πηγές, αναφέρεται και στην παθιασμένη ομιλία του Βικτόρ Ουγκό της 10ης Νοεμβρίου 1848 στη Συνταγματική Συνέλευση, τονίζοντας ότι «στα μέλη των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων θα έπρεπε να επιβληθεί η ανάγνωσή της».
Πολλές από τις αντιρρήσεις του διάσημου Γάλλου συγγραφέα είναι αναπάντεχα επίκαιρες μέχρι σήμερα. Η ομιλία ακούστηκε στις 10 Νοεμβρίου του 1848, αλλά είναι σαν να γράφτηκε χτες. Ο Ουγκό θεωρεί αρνητικές τις προτεινόμενες τότε περικοπές στις επιστήμες, στα Γράμματα και στις Τέχνες γιατί από οικονομική άποψη ήταν ασήμαντες, ενώ από όλες τις άλλες απόψεις βλαβερές.
Αντιγράφω ορισμένα χαρακτηριστικά αποσπάσματά της συγκεκριμένης επιστολής, όπου ο μυθιστοριογράφος δείχνει ότι πρόκειται για μια εντελώς αναποτελεσματική επιλογή:
"Εγώ, κύριοι, θεωρώ ότι οι περικοπές που προτείνονται στον ειδικό προϋπολογισμό για τις επιστήμες, τα γράμματα και τις τέχνες είναι αρνητικές για δυο λόγους. Είναι ασήμαντες από οικονομική άποψη και βλαβερές από όλες τις άλλες απόψεις. Αυτό είναι τόσο φανερό ώστε νιώθω αμηχανία να εκθέσω στη συνέλευση το αποτέλεσμα ενός πρόχειρου υπολογισμού που έκανα. [...] Τι θα σκεφτόσασταν, κύριοι, για έναν ιδιώτη ο οποίος, έχοντας εισόδημα χιλίων πεντακοσίων φράγκων, αφιέρωνε κάθε χρόνο για την καλλιέργεια του [...] το απολύτως ταπεινό ποσό των πέντε φράγκων και πού, μια μέρα αναθεώρησης, αποφάσιζε να κάνει οικονομία πέντε δεκάρες;"
Μια γελοία οικονομία για το κράτος που όμως αποδεικνύεται θανατηφόρος για τη ζωή βιβλιοθηκών, μουσείων, εθνικών αρχείων, ωδείων, σχολείων και τόσων άλλων σημαντικών θεσμών. Και μεταξύ αυτών ο Ουγκό αναφέρει το Μουσείο Εθνικής Ιστορίας και άλλα πολιτιστικά κέντρα της Γαλλίας για τα οποία η χώρα θα έπρεπε να ήταν περήφανη. Το μεγαλύτερο λάθος, σύμφωνα με τον Ουγκό, ήταν ότι οι περικοπές των εξόδων εφαρμόζονται τη στιγμή κατά την οποία η χώρα, αντιθέτως, θα είχε ανάγκη να ενισχύει τις πολιτιστικές δραστηριότητες και τη δημόσια παιδεία:
"Και ποια στιγμή επιλέγεται; Είναι εδώ, κατά τη γνώμη μου, το σοβαρό πολιτικό λάθος στο οποίο αναφέρθηκα στην αρχή• ποια στιγμή επιλέγεται για να αμφισβητηθούν όλοι οι θεσμοί με μια μόνο πράξη; Η στιγμή κατά την οποία είναι πιο αναγκαίοι από ποτέ, η στιγμή που αντί να τους περιορίσουμε θα έπρεπε να τους διευρύνουμε και να τους αναπτύξουμε. [...]
Ποιος είναι ο μεγάλος κίνδυνος της σημερινής κατάστασης; Η αμάθεια. Η αμάθεια, περισσότερο και από αυτή την ίδια τη φτώχεια. Και είναι σε μια τέτοια στιγμή, σε μια τέτοια περίοδο, που σκέφτεστε να επιτεθείτε, να ακρωτηριάσετε, να απογυμνώσετε όλους αυτούς τους θεσμούς που έχουν το συγκεκριμένο στόχο να κυνηγήσουν, να πολεμήσουν, να καταστρέψουν την αμάθεια!
Θα έπρεπε να πολλαπλασιάσουμε τα σχολεία, τις καθέδρες, τις βιβλιοθήκες, τα μουσεία, τα θέατρα, τα βιβλιοπωλεία. Θα έπρεπε να πολλαπλασιάσουμε τους τόπους μελέτης για τα μικρά παιδιά, τους τόπους ανάγνωσης για τους μεγάλους, όλες τις οργανώσεις, όλους τους θεσμούς στους οποίους οι άνθρωποι προβληματίζονται, μορφώνονται, συγκεντρώνονται, μαθαίνουν κάτι, όπου γίνονται καλύτεροι. Με μια λέξη, θα έπρεπε να αφήσουμε να μπει παντού το φως στο πνεύμα του λαού. Διότι είναι λόγω του σκότους που χανόμαστε.
Κάνατε ένα δυσάρεστο λάθος• νομίσατε ότι κάνατε οικονομία στα χρήματα, ενώ είναι οικονομία στη δόξα αυτή που κάνετε."
Ακριβώς όταν η κρίση σφίγγει ως μέγκενη ένα έθνος είναι αναγκαίο να διπλασιαστούν τα ποσά που απευθύνονται στις γνώσεις και στη μόρφωση των νέων, ώστε η κοινωνία να μην κατρακυλήσει στο βάραθρο της αμάθειας. Για τον Ουγκό δεν αρκεί μόνο η πρόβλεψη "να φωτιστεί η πόλη", διότι "η νύχτα μπορεί να τυλίξει και τον ηθικό κόσμο". Ο Ουγκό επικρίνει μια κοντόφθαλμη και μυωπική πολιτική τάξη η οποία, πιστεύοντας ότι εξοικονομεί χρήματα, προχωρά στην πολιτισμική διάλυση της χώρας, σκοτώνοντας κάθε μορφή υπεροχής.
Nuccio Ordine, Η χρησιμότητα του άχρηστου, Άγρα, Αθήνα 2013, 33.