Μόνος στο Βερολίνο, Hans Fallada

Διάβασα το μυθιστόρημα του Χανς Φάλλαντα, Μόνος στο Βερολίνο (στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πόλις, μετάφραση Αντζη Σαλταμπάση, 2008) πριν μέρες. Aκόμη οι λέξεις του με ακολουθούν. Το βιβλίο σχετίζεται με την αντίσταση ενός μικροαστικού, καθημερινού ζευγαριού Γερμανών εναντίον των ναζί. Πώς βίωναν τον τρόμο και το φασισμό οι ίδιοι οι Γερμανοί κατά την περίοδο που ο Χίτλερ μεσουρανούσε...

«Όλοι φοβούνται!», κατέληξε ο άντρας των Ες Α με περιφρόνηση. «Δεν καταλαβαίνω γιατί. Είναι τόσο εύκολα τα πράγματα, αρκεί να κάνουν ότι τους λέμε».

«Φοβούνται γιατί δεν μπορούν να σταματήσουν να σκέφτονται. Νομίζουν ότι η σκέψη θα τους πάει μπροστά».

«Μα δεν χρειάζεται να σκέφτονται, πρέπει απλώς να υπακούουν. Ο Φύρερ σκέφτεται για όλους μας».

Ένα βιβλίο με ποικίλους συμβολισμούς, αποτελεί μια αποκάλυψη και παράλληλα μια κατάρριψη του μύθου ότι όλοι οι Γερμανοί ήταν υπέρ του Χίτλερ. Υπήρχαν οικογένειες που ασφυκτιούσαν κάτω από αυτό το φασιστικό καθεστώς. Ελάχιστοι είχανε τη δύναμη να αντιδράσουν απέναντι του. Η πλειοψηφία είχε διαμορφώσει τη σκέψη, τα συναισθήματα, τη ζωή της από την προπαγάνδα, σαν να είχε υπνωτιστεί από αυτή... Άλλωστε ακριβώς αυτό υποδηλώνει και ο τίτλος του βιβλίου", μόνος απέναντι στην τρέλα εκείνης της εποχής. 

«Η σκέψη είναι ελεύθερη», έλεγαν, αλλά θα έπρεπε να γνωρίζουν ότι σ’ αυτό το κράτος ούτε καν η σκέψη δεν ήταν ελεύθερη. Έτσι δραπέτευαν όλο και συχνότερα στην ευτυχία της αγάπης τους. Ήταν σαν δυο εραστές που σε μια καταστροφική πλημμύρα, μέσα στα κύματα, ανάμεσα σε σπίτια που καταρρέουν και ζώα που πνίγονται, έχουν γαντζωθεί ο ένας πάνω στον άλλο και πιστεύουν ότι με τη δύναμη της αγάπης τους και της ένωσής τους θα αποφύγουν τον πνιγμό. Δεν είχαν καταλάβει ακόμα ότι σ’ αυτό τον πόλεμο δεν υπήρχε πια ιδιωτική ζωή. Δεν μπορούσες να κλειστείς στον εαυτό σου και να σωθείς. Κάθε Γερμανός ανήκε στο κοινωνικό σύνολο και μοιραζόταν το γερμανικό πεπρωμένο – σαν τις βόμβες που πλήθαιναν μέρα με τη μέρα κι έπεφταν αδιακρίτως επί δικαίους και αδίκους»

Βερολίνο 1940. Ο Fallada περιγράφει την καθημερινή ζωή των Γερμανών πολιτών, και την αντίσταση που πρόβαλαν στον ναζισμό κάποιοι -λίγοι- απόλυτα συνηθισμένοι άνθρωποι. Κάποιοι είχαν τη ψυχή, τη δύναμη, τη ψυχραιμία να καταλάβουν τον παραλογισμό και να τον αντικρούσουν. Προβάλλει τις ανασφάλειες, τις φοβίες τους, τη μοναξιά, το διχασμό για το αν θα άξιζε αυτή η αντίδραση... Κάποιες στιγμές είναι σαν να κλείνει το μάτι στο σήμερα. 

Σήμερα, τόσα χρόνια μετά, κοιτάζοντας το πορτρέτο του Χίτλερ, και παρατηρώντας τον σε εικόνες εκείνης της εποχής, είναι εύκολο να διαπιστώσει κανείς το φαιδρό του πράγματος. Αυτή η καρικατούρα υπήρξε ένας από τους πιο ισχυρούς και σχιζοφρενείς ηγέτες της ιστορίας, που κατάφερε να παρασύρει μια ολόκληρη ήπειρο στην καταστροφή και στον όλεθρο.

«Το θέμα είναι ότι αντισταθήκατε στο κακό. Και ότι δεν γίνατε και εσείς κακός. Εσείς κι εγώ, και όλοι εδώ μέσα, και πάρα πολλοί ακόμα σ’ άλλες φυλακές, και οι δεκάδες χιλιάδες στα στρατόπεδα – εξακολουθούν να αντιστέκονται, σήμερα, αύριο…»

«Ναι και θα μας σκοτώσουν όλους, και τι θα έχουμε καταφέρει με την αντίστασή μας;»

«Θα έχουμε καταφέρει πολλά, γιατί θα έχουμε διατηρήσει την αξιοπρέπειά μας μέχρι να πεθάνουμε. Αλλά και ο λαός θα σωθεί από τη θέληση των δικαίων, όπως γράφει η Βίβλος. Ασφαλώς και θα ήταν εκατό φορές καλύτερα, αν είχαμε έναν άνθρωπο να μας πει: «Πρέπει να κάνετε αυτό κι αυτό, έτσι έχει το σχέδιο μας». Αλλά αν υπήρχε ένας τέτοιος άνθρωπος στη Γερμανία, δεν θα φτάναμε ποτέ στο 1933. Γι’ αυτό και αναγκαστήκαμε να δράσουμε μόνοι μας, και μόνους μας μάς συνέλαβαν, και καθένας από εμάς πρέπει να πεθάνει μόνος του. Κι όμως, Κβάνγκελ, τελικά δεν είμαστε μόνοι μας, και ο θάνατος μας δεν θα είναι μάταιος. Υπάρχει κάποιος λόγος για οτιδήποτε συμβαίνει στον κόσμο, και από τη στιγμή που αγωνιζόμαστε υπέρ της δικαιοσύνης και ενάντια στην ωμή βία, στο τέλος θα βγούμε νικητές».

«Και τι σημασία θα έχει πια για μας, αφού θα έχουμε πεθάνει;»

«Τι είναι αυτά που λέτε, Κβάνγκελ! Προτιμάτε να ζήσετε με την αδικία παρά να πεθάνετε για την δικαιοσύνη; Μα δεν υπάρχει άλλη επιλογή, ούτε για εσάς ούτε για μένα. Επειδή είμαστε αυτοί που είμαστε, πήραμε αυτό τον δρόμο».

Αυτοί οι δύο άνθρωποι, οι ήρωες του βιβλίου, ο Ότο και η Άννα Κβάνγκελ, έζησαν κάποτε. Η διαμαρτυρία τους δεν ακούστηκε, δεν έγινε γνωστή. Θυσίασαν την ίδια τους τη ζωή, δίχως να κερδίσουν κάτι. Προφανώς όμως κάτι πρέπει να σημαίνει το ότι μιλάμε σήμερα για εκείνους..., ότι εξαιτίας τους συνειδητοποιούμε πως αξίζει να αντιστέκεσαι ακόμη και όταν φαίνεται να μην υπάρχει η δυνατότητα υπέρβασης. Τελικά τους δικαίωσε η ίδια η ιστορία και το τέλος του Χίτλερ. 

Ο Primo Levi, συγγραφέας του εξαιρετικού, κλασσικού πλέον, αυτοβιογραφικού βιβλίου "Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος" χαρακτήρισε το "Μόνος στο Βερολίνο" ως ένα από τα καλύτερα βιβλία για τη γερμανική αντίσταση κατά του ναζισμού. Σίγουρα αυτά τα δυο βιβλία αξίζει να διαβαστούν από όλους μας.

* Ένα εξαιρετικό άρθρο για την "ιστορία" της φωτογραφίας του εξωφύλλου του βιβλίου, που αξίζει να διαβάστε : Λευκό Ρόδο: Η Σόφι Σολ και η νεανική αντίσταση στους ναζί.

Εθνικό 'Ιδρυμα Ερευνών, πρώτη επίσκεψη στο πλαίσιο του πρώτου @openhouseathens

Αυτό το Σαββατοκύριακο διοργανώθηκε το πρώτο OpenHouse στην Αθήνα. Πρόκειται για έναν από τους σημαντικότερους διεθνείς θεσμούς με σκοπό την ανάδειξη και την προώθηση της αρχιτεκτονικής. Για δύο μέρες (5-6/4), δημόσια και ιδιωτικά κτίρια άνοιξαν τις πύλες τους στο κοινό δωρεάν και η πόλη μετατράπηκε σε ένα μεγάλο μουσείο, με εκθέματα τα ίδια τα κτίρια και την αρχιτεκτονική της. Ο θεσμός του Openhouse θα πραγματοποιείται κάθε άνοιξη στην πόλη της Αθήνας.

Παρακολούθησα αρχιτεκτονικές ξεναγήσεις σε τέσσερα κτίρια. Ήταν εξαιρετικές, ευχαριστίες στους συντονιστές και στους εθελοντές...

Σήμερα θα σας μεταφέρω μια εικόνα με σχετικές πληροφορίες και φωτογραφίες από το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. Μια επιλογή μας στο πλαίσιο του OpenHouse Athens. 

Tο ΕΙΕ είναι ένα διεπιστημονικό κέντρο ερευνών, το οποίο απαρτίζεται σήμερα από τρία ερευνητικά Ινστιτούτα, ένα στην περιοχή των Ανθρωπιστικών Επιστημών και δύο στην περιοχή των Θετικών Επιστημών, και την Υπηρεσία ''Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης'' (ΕΚΤ). 

Το μέγαρο του Εθνικού (αρχικά Βασιλικού) Ιδρύματος Ερευνών, που υψώνεται στη διασταύρωση της λεωφόρου Β. Κωνσταντίνου με την οδό Β. Γεωργίου, οικοδομήθηκε μεταξύ των ετών 1965-1968, βάσει σχεδίων του πρωτοπόρου αρχιτέκτονα Κωνσταντίνου Δοξιάδη και των συνεργατών του (σε οικοδομικό τετράγωνο όπου παλαιότερα ήταν εγκατεστημένοι οι στάβλοι των ανακτόρων).

Το αμφιθέατρο διαλέξεων στερήθηκε τελικά την προβλεπόμενη πρωτοποριακή παραβολική στέγη του, ξεχωρίζει ωστόσο ο εντυπωσιακός συμπαγής ορθογώνιος όγκος της βιβλιοθήκης.

Η βιβλιοθήκη του Ε.Ι.Ε.

  Σε κάθε περίπτωση, το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών επηρέασε σημαντικά την αρχιτεκτονική στην Ελλάδα των τελευταίων δεκαετιών του 20ού αιώνα.

* Μικρό tip, μια λεπτομέρεια της ξενάγησης... Αρκετά από τα γλυπτά που βρίσκονται στο Ε.Ι.Ε. είναι δημιουργίες του γλύπτη Δημήτρη Αρμακόλα, o οποίος είχε έναν τραγικό θάνατο, καθώς δούλευε πιάστηκε το φουλάρι του στον τροχό και πνίγηκε...

Η θέα προς το λόφο του Λυκαβηττού μέσα από το Ε.Ι.Ε.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
Τεχνικό Γραφείο Δοξιάδη, Βασιλικόν Ίδρυμα Ερευνών-Προσχέδια, Αθήνα [1962]* Βασιλικό Ίδρυμα Ερευνών, Επετηρίδες ετών 1962-1968* Ελένη Φεσσά-Εμμανουήλ, Δοκίμια για τη Νέα Ελληνική Αρχιτεκτονική, Αθήνα 2001

«Αρμαντέιλ» @Σύγχρονο Θέατρο

Το ARMADALE του Wilkie Collins, ογκώδες μυθιστόρημα 1.214 σελίδων, αποτελεί ένα αριστούργημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Δημοσιεύτηκε το 1866, με το συγγραφέα να επιχειρεί να σπάσει τα ταμπού της βικτωριανής κοινωνίας, αποκαθηλώνοντας την "ηθική" της και προκαλώντας αρνητικές κριτικές από τους συγχρόνους του. 

Ένα ρηξικέλευθο για την εποχή του κείμενο, που ουσιαστικά αποτέλεσε ένα διεισδυτικό σχόλιο για τις κοινωνικές δομές κατά τη βικτωριανή εποχή. Σαράντα χρόνια πριν από την εμφάνιση της ψυχανάλυσης και τη διατύπωση της θεωρίας του ασυνειδήτου από τον Φρόιντ, ο συγγραφέας καταπιάστηκε με τα ζητήματα της διπλής προσωπικότητας, των ονείρων και της αναπόφευκτης μοίρας. Σήμερα ο Κόλινς θεωρείται «ο πατέρας του αγγλικού μυθιστορήματος μυστηρίου». 

Ουσιαστικά ο βικτωριανός κόσμος που καυτηριάζει ο Collins, αποτελεί ένα προστάδιο της σημερινής εποχής. Η ανηθικότητα, το πάθος για πλούτο, η κρίση των σχέσεων, οι εχθρότητες, οι λυκοφιλίες, δολοπλοκίες, ίντριγκες, η πονηριά κάποιας διαβολικής γυναίκας που ανατρέπει τις ζωές των αντρών, χαρακτηρίζουν και τη σύγχρονη εποχή.

Οπωσδήποτε πρόκειται για μια φιλόδοξη κίνηση και ένα δύσκολο εγχείρημα, το να μεταφέρεις ένα τέτοιου είδους λογοτεχνικό έργο στο θέατρο. Η ιδέα ανήκει στην Μαρία Κίτσου και στον Κωνσταντίνο Ασπιώτη, οι οποίοι ανέλαβαν τη θεατρική προσαρμογή του έργου. Επιλέγοντας μάλιστα, να διατηρήσουν τα λογοτεχνικά στοιχεία του συγγραφέα, και την εποχή της Βικτωριανής Αγγλίας του 1851, όπου διαδραματίζεται το έργο.  

Η σκηνοθετική ματιά του Ασπιώτη, μπόρεσε να αναδείξει το έργο. Η εντελώς άδεια σκηνή, έδωσε την απαραίτητη ελευθερία κίνησης στους ηθοποιούς, αλλά κατάφερε να δημιουργήσει και μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα. Το κινούμενο δάπεδο ενδυνάμωσε τη δράση, ενώ αρκετά ευρηματικό ήταν το κρεμάμενο μικρόφωνο στην άκρη της σκηνής το οποίο λειτουργούσε ως τηλέγραφος, ως μέσο αποστολής των επιστολών μεταξύ των ερμηνευτών. 

Ο θίασος απαρτίζεται από εννέα ηθοποιούς, οι οποίοι ερμηνεύουν πολλούς ρόλους, καθώς το μυθιστόρημα είναι πολυπρόσωπο, με αρκετούς κεντρικούς και δευτερεύοντες χαρακτήρες.

Η παράσταση απογειώνεται μετά το δεύτερο μέρος της, και σε αυτό καθοριστικό ρόλο έχει η ερμηνεία της ταλαντούχας Μαρίας Κίτσου, μιας από τις πιο προικισμένες νέες ηθοποιούς (- στην οποία είχε απονεμηθεί το Βραβείο Μελίνας Μερκούρη - είχαμε αναφερθεί και στις Τρωάδες, όπου ξεχώριζε η Κίτσου). 

Από τις αντρικές ερμηνείες ξεχωρίζει εκείνη του Φάνη Παυλόπουλου στο ρόλο του γερο-Μπάσγουντ, καθώς με έναν ιδιαίτερο τρόπο παρασέρνει το θεατή από το γέλιο στην οδύνη, είτε στη χαρμολύπη (- τον είχαμε παρακολουθήσει και στην καλή παράσταση "Πολιτισμένα ζώα").

Ο Χάρις Αττώνης εναλλάσσεται με άνεση σε διαφορετικούς ρόλους, ενώ με την ιδιαίτερη χροιά της φωνής και με μορφασμούς καταφέρνει να ελαφρύνει την ατμόσφαιρα της παράστασης.

Από τους υπόλοιπους ρόλους ξεχωρίζει η Σύνθια Μπατσή στο χαρακτήρα της κυρίας Όλντερσο, μιας ραδιούργας γυναίκας, που η Μπατσή μεταφέρει με έναν ιδιαίτερο τρόπο στους θεατές. 

Δεν σας κρύβω ότι έφτασα στο θέατρο με δυσπιστία, για το πως θα μπορούσε να είχε μεταφερθεί ένα τόσο μεγάλο (και σε διάρκεια) έργο... Τελικά πρόκειται για μια καλοδουλεμένη παράσταση, με πολύ καλές ερμηνείες, υπέροχα κουστούμια και μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα. Νομίζω όμως ότι αν τελείωνε λίγο νωρίτερα θα βοηθούσε στην καλύτερη απόλαυση της. Εν τέλει αξίζουν συγχαρητήρια στους συντελεστές, καθώς η παράσταση κερδίζει τους θεατές!

Το έργο αποτελεί θεατρική διασκευή του μυθιστορήματος μυστηρίου Armadale (1866) του Wilkie Collins. Το μυθιστόρημα μεταφράστηκε στα ελληνικά από την Σάντυ Παπαϊωάννου και κυκλοφόρησε το 2001, από τις εκδόσεις Gutenberg.

Μετάφραση: Σάντυ Παπαϊωάννου
Διασκευή: Μαρία Κίτσου - Κωνσταντίνος Ασπιώτης
Σκηνοθεσία: Κωνσταντίνος Ασπιώτης
Μουσική: Δημήτρης Καμαρωτός
Σκηνικά: Ηλένια Δουλαδίρη
Κοστούμια: Ηλένια Δουλαδίρη - Παναγιώτης Λαμπριανίδης
Φωτισμοί - Video: Τάκης Λυκοτραφίτης
Βοηθός σκηνοθέτης: Μαρία Κίτσου
Βοηθοί σκηνοθέτη: Ελένη Κάκκαλου - Αγνή Χιώτη
Κατασκευή κοστουμιών: Δάφνη Τσακότα
Επικοινωνία: BrainCo

Παίζουν:

Κωνσταντίνος Ασπιώτης, Χάρης Αττώνης, Λάζαρος Βαρτάνης, Ελένη Κάκκαλου, Ζωή Καραβασίλη, Μαρία Κίτσου, Μάριος Μακρόπουλος, Σύνθια Μπατσή, Φάνης Παυλόπουλος.

Ημέρες και ώρα παραστάσεων:
Δευτέρα και Τρίτη στις 20:00 μμ
Διάρκεια παράστασης : 210’ με δύο διαλείμματα

ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΘΕΑΤΡΟ / ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΘΕΑΤΡΟΥ
ΕΥΜΟΛΠΙΔΩΝ 45, ΓΚΑΖΙ (δίπλα στο μετρό Κεραμεικού)
Τηλ.: 2103464380

μαριονέτα δίχως κλωστή

Μέρες περίεργες και σκληρές. Κάνεις υπομονή. Συνεχίζεις, δίχως πολλές εξηγήσεις. Χωρίς αναλύσεις και δικαιολογίες, απλώς συνεχίζεις. Παρ' όλα όσα συμβαίνουν, δεν έχεις κλειστεί στο καβούκι σου, όπως επέλεξε η πλειοψηφία εκεί έξω. Βγαίνεις, περπατάς, παρατηρείς, βλέπεις, γνωρίζεις ανθρώπους - είσαι ανοικτή στους ανθρώπους - αφουγκράζεσαι διαθέσεις.

Δε σε γεμίζουν αισιοδοξία όσα διαισθάνεσαι. Σε ωθούν περισσότερο στο να χαθείς στις σκέψεις σου και να εστιάζεις μανιωδώς μονάχα σε όσα μπορούν να σε γεμίσουν με ομορφιά, αισιοδοξία, πίστη στο σήμερα και άρα στο αύριο. Προσπαθείς να μη χάνεις τις μέρες. Να μην περνάνε άσκοπα, μίζερα, κενά. Πόσο εύκολο να είναι όλο αυτό σε μια εποχή γεμάτη μιζέρια, "φτώχεια" και αποκλεισμούς;  Και ενώ σε περικλείει η ένδεια, υπάρχουν στιγμές που νιώθεις τόσο πλούσια. Τι ειρωνεία να βρίσκεις το νόημα σε όλα όσα η πλειοψηφία επέλεξε να προσπερνά.

Τι ζητά τελικά ο καθένας μας; Πόσο πιο όμορφη θα ήταν η ζωή μας, αν δεν προσπαθούσαμε να εκμεταλλευτούμε διακαώς τον άλλο, να επωφεληθούμε, αλλά να μπούμε στη θέση του απέναντι μας, να σκεφτούμε όπως αισθάνεται και εκείνος. Πόσο πιο γεμάτη, με λιγότερα ψυχολογικά προβλήματα, δίχως πολέμους, μοναξιά και μίση;

Αν υπήρχε ένας λόγος που δημιουργήθηκε τούτος ο κόσμος, θα ήταν σίγουρα για να μπορούμε να τον απολαύσουμε και να τον κάνουμε πιο όμορφο. Απεναντίας, υπάρχει η τάση προς μια διαρκής εκμηδένιση όλων όσων μας εξυψώνουν. Αν υπήρχε ένας σκοπός που ήρθαμε στη ζωή, θα ήταν για να τη χαρούμε, να δημιουργήσουμε, σίγουρα όχι για να μας κατατρώει.

Σκέψου ότι έχεις ακόμη την ακοή - τούτη εδώ η γυναίκα άκουσε για πρώτη φορά. Σκέψου ότι ακόμη και το να αφεθείς στη μαγεία της μουσικής μπορεί να σου αλλάξει τη μέρα - δες πως αλλάζουν τα πρόσωπα των ανθρώπων από τη δύναμη της.

Είναι μοναδικό να βρεις ένα σκοπό στη ζωή. Αυτό έχουμε χάσει πλέον. Ένα σκοπό. Ένα κίνητρο. Όλος ο δυτικός κόσμος έχει χάσει το κύριο κίνητρο του. Όποιο πλάνο υπήρχε, έχει πλέον ανατραπεί. Ότι θεωρούσαμε ως δεδομένο θα πάψει σύντομα να υπάρχει. Πως θα καταφέρουμε αντί να μας τρομάζει κάτι τέτοιο, να το ανατρέψουμε ως πλεονέκτημα μας; Πως θα γίνει αφορμή να επιστρέψουμε στον εαυτό μας, εκεί όπου ανήκουμε; Πως θα γίνουμε πάλι άνθρωποι; Με την κύρια, αρχική, ουσιαστική έννοια; Είμαστε μακρυά από αυτό, μα μόνο έτσι θα αλλάξουμε το μικρόκοσμο, τον κόσμο μας. Όταν κόψουμε την κλωστή της μαριονέτας. Όταν η μαριονέτα ελευθερωθεί και εστιάσει στην αξιοπρέπεια, στο ήθος, στο δικαίωμα σε μια αληθινά όμορφη ζωή.