Μένγκελε, του Θανάση Τριαρίδη στο Faust

Αν είσαι, είμαι.

Όνειρο για δύο πρόσωπα σε ένα βαγόνι

Ο ναζί Γιόζεφ Μένγκελε, αρχίατρος στο διαβόητο Άουσβιτς, γνωστός για τα διεστραμμένα, αρρωστημένα πειράματα που έκανε με ανθρώπους, τα οποία οδηγούσαν συνήθως στο θάνατό τους, συναντά τυχαία μια Εβραία, στο θεατρικό θρίλερ «Μένγκελε», σε μια ακραία ηθική παραβολή του συγγραφέα Θανάση Τριαρίδη, που παρουσιάζεται στο θέατρο Faust.

Ο Μ, η Ε, στο κουπέ του τρένου.
Συνεπιβάτες σε ένα τρένο του σήμερα, δύο άγνωστοι αναμεταξύ τους άνθρωποι, ένας άντρας (διοικητικός υπάλληλος) και μια γυναίκα (υποψήφια διδάκτορας Ιστορίας), εγκλωβίζονται από μια ξαφνική διακοπή ηλεκτρικού ρεύματος. Αποφασίζουν να παίξουν ένα παιχνίδι για να περάσει η ώρα. Το παιχνίδι ονομάζεται «Αν είσαι, είμαι», το παιδικό παιχνίδι των ρόλων (όπου ο καθένας από τους δύο αναλαμβάνει να υποδυθεί μία συγκεκριμένη ιστορική ή φανταστική προσωπικότητα). Καθώς η κοπέλα ασχολείται με την ιστορία του Ολοκαυτώματος, ο άντρας της προτείνει να είναι εκείνος που θα παραστήσει τον «Γιόζεφ Μένγκελε», τον διαβόητο «Άγγελο του Θανάτου» του Άουσβιτς, και εκείνη την «Εσθήρ», την εγγονή μίας Εβραίας επιζήσασας, θύματος των φριχτών πειραμάτων του.

Ε:  Είναι στ’ αλήθεια μεγάλη εφεύρεση τα τρένα… 

Μ: Συμφωνώ μαζί σας… Είναι μια από τις μεγαλύτερες εφευρέσεις της Ιστορίας… Ίσως η μεγαλύτερη… 

Ε: Η μεγαλύτερη; 

Μ: Μη σας φαίνεται παράξενο… Τα τρένα ένωσαν τον κό­σμο… Έδωσαν στους ανθρώπους τη δυνατότητα να σκε­φτούν συνολικά… Σαν ανθρωπότητα…

Παρόμοια τρένα, φορτωμένα με δυστυχισμένους ανθρώπους, όδευαν και προς το Άουσβιτς, σε εκείνη την επίγεια κόλαση. Το αθώο αρχικά παιχνίδι, ξεκινά ουσιαστικά να τους χωροκατακτά. Τα λόγια που ανταλλάσσουν, γίνονται σημαντικότερα από όσο πιστεύουν. Αρχικά οι δυο τους εμφανίζονται αθώοι, σαν δυο μικρά παιδιά. Σταδιακά όμως ο άντρας αρχίζει να γίνεται ο Μένγκελε και η κοπέλα να γίνεται η Εσθήρ. Όσο όμως υποδύονται τους «ρόλους» τους, τα όρια ανάμεσα στο αληθινό και το ψεύτικο εξαφανίζονται. Ώσπου οι καταστάσεις ξεφεύγουν από κάθε έλεγχο.  

Η Μυρτώ Αλικάκη είναι πραγματικά καθηλωτική. Εντυπωσιακή η αλλαγή της από ντροπαλή και συνεσταλμένη φοιτήτρια, σε ερωτευμένη γυναίκα, κυριευμένη και διψασμένη για την ανταπόδοση του κακού. Ο Λάζαρος Γεωργακόπουλος, ένας απόλυτα αινιγματικός, μυστηριώδης Μένγκελε. Και οι δύο ηθοποιοί ανταποκρίνονται εξαιρετικά στους δύσκολους ρόλους τους. Έχουν πλαστικότητα στις κινήσεις, σωστές αλλαγές στο τόνο της φωνής και στη στάση του σώματος τους.

Όσο εξαιρετική ήταν η ιδέα του συγγραφέα να καταπιαστεί με αυτή την προσωπικότητα, τόσο ήταν όμως και επικίνδυνη να ξεφύγει. Συγκράτησα μια άποψη από μια συνέντευξη του Τριαρίδη, που την βρήκα ενδιαφέρουσα. Ότι «αν ο Σαίξπηρ ή ο Ευριπίδης ζούσαν σήμερα, δε θα άφηναν απ’ έξω τέτοιες ακραίες περιπτώσεις από τη θεματολογία τους». Όντως ο Μένγκελε δεν συνελήφθη, δε δικάστηκε, δεν απολογήθηκε ποτέ για τα εγκλήματα του, οπότε κατά κάποιο τρόπο το θέατρο σε αυτή την περίπτωση παίζει το ρόλο που θα έπρεπε να παίξει η ιστορία. Η Δύση έχει συμβολοποιήσει τον Μέγκελε με το απόλυτο κακό, κάτι σαν το «Διάβολο του Διαφωτισμού».  Τελικώς ήταν εξαιρετικό και το αποτέλεσμα επί σκηνής. Μια παράσταση που σέβεται το θεατή, κάτι που όλο και περισσότερο σπανίζει στις μέρες μας. 

Το τραγούδι "Γιουκάλι" του Κουρτ Βάιλ ακούγεται αρκετές φορές στην παράσταση, νομίζω ότι ηχεί ακόμη στα αυτιά μου... 

Το ομώνυμο βιβλίο κυκλοφορεί σε φυσική μορφή από τις εκδόσεις "Ευρασία", ενώ σε ηλεκτρονική βρίσκεται ελεύθερο στο διαδίκτυο, εδώ: www.triaridis.gr/mengele/

Σκηνοθεσία: Κώστας Φιλίππογλου

Ηθοποιοί: Λάζαρος Γεωργακόπουλος, Μυρτώ Αλικάκη
Σκηνικά – κοστούμια – videos: Όλγα Μπρούμα
Μουσική: Δημήτρης Γιακουμάκης
Φωτισμοί: Μελίνα Μάσχα
Βοηθός σκηνοθέτη: Ροζαλί Σινοπούλου

ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΣΚΗΝΗ FAUST
Καλαμιώτου 11 & Αθηναΐδος 12,
πλατεία Αγίας Ειρήνης – Μοναστηράκι

The Benaki Museum // μια ταινία μόλις 7' για το Μουσείο Μπενάκη

Ανακάλυψε τη διαδρομή και την ιστορία του Μουσείου Μπενάκη σε αυτή την εξαιρετική ταινία, μόλις 7 λεπτών. Αφιερωμένη στο Μουσείο, την ιστορία του και τον ιδρυτή του.

Μία καταπληκτική ταινία που ξετυλίγει με υπέροχο τρόπο την ιστορία του Μουσείου Μπενάκη, με την υπογραφή της Faliro Hoyse Productions και της Αθηνάς Τσαγγάρη.

More info : Μουσείο Μπενάκη

Βιρτζίνια Γουλφ / Virginia Woolf

"Δεν μπορείς να βρεις γαλήνη αποφεύγοντας τη ζωή."

Βιρτζίνια Γουλφ (1882-1941)

Η Βιρτζίνια Γουλφ (Virginia Woolf) γεννήθηκε σαν σήμερα στις 25 Ιανουαρίου 1882. Κεντρική φυσιογνωμία του αγγλικού μοντερνισμού, υπήρξε μια από τις πιο σημαντικές γυναίκες συγγραφείς στην ιστορία της ευρωπαικής λογοτεχνίας και πρόδρομος της σύγχρονης φεμινιστικής σκέψης. Η Γουλφ έγραψε εννέα μυθιστορήματα και πολλά δοκίμια σχετικά με τη λογοτεχνία, τη σύγχρονη ζωή, το ιστορικό παρελθόν και τη σημασία του φύλου, θέτοντας προδρομικά το θέμα της "γυναικείας γραφής".   

Η λογοτεχνική γραφή της Βιρτζίνια Γουλφ, με τις εύθραυστες μορφές και το λυρισμό της, προσκόμισε κάτι πραγματικά διαφορετικό. Στράφηκε προς την εσωτερικότητα, τις κρυφές σκέψεις των ανθρώπων, μελετώντας τα αντιφατικά συναισθήματα και αποτυπώνοντας τα σε αφηγήσεις, όπου κυριαρχούν η τεχνική του εσωτερικού μονολόγου και άλλες μορφές εγγραφής της ροής της συνείδησης. Τα μυθιστορήματα της εμφανίζουν τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του μοντερνισμού. Στόχος της δεν είναι η αποτύπωση της εξωτερικής πραγματικότητας, αλλά η ουσία των ανθρώπων και οι αλλαγές της συνείδησης τους. 

Τα διασημότερα έργα της είναι τα μυθιστορήματα "Η κυρία Νταλογουέη" (Mrs Dalloway, 1925), "Στο φάρο" (To The Lighthouse, 1927), "Ορλάντο" (Orlando, 1928) και το δοκίμιο "Ένα δικό σου δωμάτιο" (A Room of One's Own, 1929). 

Με αφορμή τη σημερινή επέτειο, σκέφτηκα να μοιραστούμε αποσπάσματα που έχω ξεχωρίσει από δυο πολύ αγαπημένα βιβλία της. Το "Ένα δικό σου δωμάτιο" και το "Ορλάντο". Θα ήθελα και από το "Στο Φάρο" όμως ίσως να γίνει σε άλλη ανάρτηση,  εξαιτίας της έκτασης αυτής της δημοσίευσης. 

Στο σπουδαίο δοκίμιο της "Ένα δικό σου δωμάτιο" (A Room of One's Own, 1929) η Γουλφ πραγματεύεται τη σχέση της γυναίκας με τη λογοτεχνία. Για να γίνουν συγγραφείς οι ίδιες, χρειάζονται ένα ετήσιο εισόδημα, που θα τους εξασφαλίσει ανεξαρτησία και "ένα δικό τους δωμάτιο", που θα τους εξασφαλίσει ιδιωτικότητα. Αυτές τις δυο προυποθέσεις της γραφής, οι γυναίκες παραδοσιακά τις στερούνται, ζώντας εξαρτημένες από τους άλλους. Παγιδευμένες στις υποχρεώσεις του σπιτιού, στον ρόλο του "αγγέλου του σπιτιού", τις οποίες μια επίδοξη συγγραφέας θα πρέπει να "σκοτώσει" για να μπορέσει να γράψει ελεύθερα και αληθινά.

«Για να γράψει μια γυναίκα πρέπει να έχει λεφτά κι ένα δικό της δωμάτιο» 

«Τα αριστουργήματα δεν γεννιούνται ξεχωριστά και ανεξάρτητα. Είναι το αποτέλεσμα πολλών χρόνων, κοινών ιδεών, ιδεών που τις μοιράζονται ένα πλήθος ανθρώπων, έτσι που πίσω από τη μοναχική φωνή βρίσκεται η εμπειρία του πλήθους.» 

«Εκατομμύρια άνθρωποι είναι καταδικασμένοι σε μια μοίρα ακόμη πιο στάσιμη από τη δική μου, κι εκατομμύρια είναι εκείνοι που επαναστατούν σιωπηλά ενάντια στη μοίρα τους. Κανείς δε ξέρει πόσες ανταρσίες σιγοβράζουν μέσα στα πλήθη της ζωής που κατοικούν στη γη.» 

«Παράξενο πως λειτουργεί μέσα στο μυαλό ένα κομματάκι ποίησης και κάνει τα πόδια να βαδίζουν στο δρόμο κρατώντας το ρυθμό.»

Στο υβριδικό "Ορλάντο", που τιτλοφορείται ως "ψευδοβιογραφία", ένας αριστοκράτης της ελισαβετιανής εποχής υπερβαίνει τα συμβατικά όρια του χωροχρόνου καθώς διασχίζει τέσσερις αιώνες της αγγλικής ιστορίας ώς το παρόν, σατιρίζοντας το πνεύμα της εκάστοτε εποχής, ενώ στην πορεία μεταμορφώνεται σε γυναίκα, αναδεικνύοντας έτσι τους κοινωνικούς καθορισμούς της έμφυλης ταυτότητας. 

«Γενικά, ο υπολογισμός της διάρκειας της ανθρώπινης ζωής (για των ζώων δεν τολμάμε να μιλήσουμε) είναι κάτι πέρα από τις ικανότητες μας, γιατί αμέσως μόλις πούμε ότι η ζωή διαρκεί πολύ, θυμόμαστε ότι είναι πιο σύντομη απ’ τη πτώση ενός ροδοπέταλου στο χώμα.» 

«Ν’ αρνιέσαι και να υποχωρείς», μουρμούρισε, «πόσο γοητευτικό είναι• να κυνηγάς και να κατακτάς, πόσο μεγαλοπρεπές είναι• να καταλαβαίνεις και να δικαιολογείς, πόσο υπέροχο είναι.» 

«Το ότι η σιγή είναι πιο βαθιά μετά από το θόρυβο είναι κάτι που ακόμα περιμένει την επιβεβαίωση της επιστήμης. Το ότι η μοναξιά όμως είναι περισσότερο έκδηλη αμέσως μετά τις ερωτικές στιγμές, πολλές γυναίκες θα έπαιρναν όρκο για αυτό.» 

«Ένας άνθρωπος που έχει την ικανότητα να διαλύει τις ψευδαισθήσεις, είναι άγριο θηρίο και βαθύς ωκεανός μαζί. Οι ψευδαισθήσεις είναι για την ψυχή ό,τι είναι ο αέρας για τη γη. Αφαίρεσε αυτόν τον ευεργετικό αέρα και τα φυτά μαραίνονται, τα χρώματα ξεθωριάζουν. Η γη πάνω στην οποία περπατάμε γίνεται ένα καμένο απομεινάρι. Βαδίζουμε πάνω σε αργιλάσβεστο και πύρινα βότσαλα καίνε τα πόδια μας. Η αλήθεια μας αφανίζει. Η ζωή είναι ένα όνειρο. Το ξύπνημα είναι αυτό που μας σκοτώνει. Αυτός που κλέβει τα όνειρα μας, κλέβει και τη ζωή μας… (και θα μπορούσαμε να συνεχίζουμε γράφοντας έξι σελίδες περίπου αλλά αυτό το στυλ είναι βαρετό και καλύτερα να παραληφθεί).» 

«Το πνεύμα λειτουργεί, μάλλον, σαν ένας φάρος που στέλνει μια ακτίνα για μια στιγμή και έπειτα για αρκετή ώρα δεν εκπέμπει κάποια άλλη• με τη διαφορά ότι το πνεύμα είναι πολύ πιο ιδιότροπο στις εκδηλώσεις του και μπορεί να εξαπολύσει έξι ή και εφτά ακτίνες διαδοχικά (όπως έκανε ο κύριος Πόουπ εκείνη τη νύχτα) κι έπειτα να γλιστρήσει στο σκοτάδι για ένα χρόνο ή και για πάντα. Γι’ αυτό είναι αδύνατον να οδηγηθείς απ’ τις ακτίνες του, και λένε πως όταν οι άνθρωποι του πνεύματος διανύουν τη σκοτεινή τους περίοδο δε διαφέρουν σε τίποτα από τους κοινούς θνητούς». 

«Η αλήθεια είναι», συνέχισε, καθώς σερβιριζόταν ένα ποτήρι κρασί, «ότι όλοι οι νέοι συγγραφείς μας βρίσκονται στην υπηρεσία των βιβλιοπωλών. Είναι ικανοί να γράψουν οποιοδήποτε τερατούργημα αρκεί να μπορέσουν να εξοφλήσουν τους λογαριασμούς τους στο ράφτη. Βρισκόμαστε σε μια εποχή», συνέχισε, παίρνοντας μια μερίδα ορεκτικά, «που χαρακτηρίζεται από υπερβολική έπαρση και αχαλίνωτους πειραματισμούς – τίποτα απ’ όλα αυτά δε θα ανέχονταν οι Ελισαβετιανοί ούτε για μια στιγμή.» 

Υ.γ. Ίσως δεν είναι εύκολο να ξεχωρίσεις αποσπάσματα από (πολύ) αγαπημένα σου βιβλία, γιατί αναγκάζεσαι να αφήσεις εκτός και κομμάτια που επίσης αγαπάς. Είναι όμως ένας τρόπος που ίσως ενθαρρύνει κάποιους να τα αναζητήσουν και να γίνουν επόμενοι, μελλοντικοί αναγνώστες τους. Θα γίνουν σίγουρα πλουσιότεροι.

Πινακοθήκη Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, ένα μαγικό κτίριο...

Πρόσφατα βρέθηκα στη Πινακοθήκη του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα. Το κτίριο της οδού Κριεζώτου 3 ήταν η οικία και το εργαστήριο του. Ανήκε εξ ολοκλήρου στον αείμνηστο ζωγράφο Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα και περιήλθε στο Μουσείο Μπενάκη από δωρεά του καλλιτέχνη ενόσω εκείνος ακόμη ζούσε. 

Πρόκειται για ένα καθ' όλα μαγικό κτίριο. 

Ένα αρχιτεκτονικό κομψοτέχνημα, που σε αφήνει άφωνο με την υψηλή αισθητική του.  

Το μουσείο, οικία και εργαστήρι του ζωγράφου, είναι αφιερωμένο στον ίδιο αλλά και στην καλλιτεχνική δημιουργία της Ελλάδας και των εκφραστών της, από το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και τη Μικρασιατική καταστροφή, έως την έναρξη της δικτατορίας του 1967. Οι πιο σημαντικές στιγμές της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας περνάνε μπροστά από τα μάτια σου...

Ο ζωγράφος εγκατέστησε το εργαστήριο και τη βιβλιοθήκη του στο ειδικά διαμορφωμένο ευρύχωρο και φωτεινό δώμα του έκτου ορόφου. 
Στην παραπάνω φωτογραφία: η είσοδος στο εργαστήριο.

Παντού βιβλία και πίνακες... 

Ένας χώρος, τόσο φωτεινός, σημαντικά ιδιαίτερος, σε κερδίζει από το πρώτο λεπτό. 

Κάθε γωνιά του αποπνέει μια μοναδική αύρα, παντού φως, γνώση και τέχνη. 

...και σε όλο το χώρο του χιλιάδες βιβλία...

Tα καβαλέτα και τα σύνεργα της ζωγραφικής συνυπάρχουν 

με παλιά έπιπλα και αντικείμενα από τα ταξίδια του καλλιτέχνη.

Πριν φύγουμε από τον 6ο όροφο του κτιρίου, 

στεκόμαστε σε έργα μοναδικής ομορφιάς και παίρνουμε ανάσες κοιτάζοντας τα... 

Κατεβαίνοντας στον 5ο όροφο, τον οποίο χρησιμοποιούσε ως κατοικία του, 

αρχικά βγαίνουμε στο μπαλκόνι του. 

Εκείνη την εποχή είχε θέα προς Λυκαβηττό, Υμηττό και Ακρόπολη.

 Εδώ το γραφείο του πατέρα του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, 

πλαισιωμένο με σπάνια αντικείμενα και πολύτιμα έργα τέχνης.

Ίσως το σαλόνι των ονείρων μου...

Παντού βιβλία, άνετα καθιστικά, 

βιβλιοθήκες, πολύχρωμα ξεχωριστά αντικείμενα, 

Αντικείμενα από ταξίδια, έργα...

Εδώ έζησε και δημιούργησε ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας επί σαράντα συνεχή χρόνια ως το θάνατό του. 

Οι χώροι αυτοί διατηρούνται μέχρι σήμερα όπως τους είχε ο ίδιος οργανώσει και διακοσμήσει.

Το 1991 ξεκίνησε να λειτουργεί σε ένα τμήμα (150 τ.μ.) του 4ου ορόφου η Πινακοθήκη Ν. Χατζηκυριάκου-Γκίκα. Η μόνιμη έκθεση είχε οργανωθεί από τον ίδιο τον καλλιτέχνη με έργα από όλους τους τομείς της δημιουργίας του, όπου επίσης διοργανώνονταν μικρές θεματικές εκθέσεις.

Στους τελευταίους ορόφους, ένας απίστευτος πλούτος φανερώνεται στα μάτια σου. Πραγματικά είναι τόσα τα εκθέματα, τόσοι οι τομείς αυτής της συλλογής που μένεις άφωνος με τον πολυεπίπεδο πλούτο. Η καλλιτεχνική δημιουργία (ζωγραφική, γλυπτική, χαρακτική, μουσική, θέατρο, κινηματογράφος, φωτογραφία) συναντά την αρχιτεκτονική, την τέχνη του λόγου (πεζογραφία, ποίηση, φιλολογία, κριτική), αλλά και τον ιστορικό και φιλοσοφικό στοχασμό. 

Το Νόμπελ του Οδυσσέα Ελύτη,

προσωπικά αντικείμενα, χειρόγραφα του ποιητή.

Το Νόμπελ του Γιώργου Σεφέρη,

αντικείμενα και χειρόγραφα του ποιητή.

Ξεχωριστά βιβλία σπουδαίων εκπροσώπων της τέχνης του λόγου... 

Η επιστολή του Καρυωτάκη,

το περίστροφο που αυτοκτόνησε και οι σφαίρες...

Τα γυαλιά του Ιάκωβου Καμπανέλλη,

χειρόγραφα, έργα του...

Η φωτογραφική μηχανή της Nelly's...

Σημαντικό τμήμα της Πινακοθήκης αποτελεί η Βιβλιοθήκη, με σπάνιες εικονογραφημένες εκδόσεις και πάνω από 7.000 τόμους σχετικούς κυρίως με την Ιστορία της Τέχνης.

Ένα μουσείο που δεν είναι τόσο γνωστό, όσο θα άξιζε. Ένα στολίδι για την πόλη των Αθηνών που αξίζει να το επισκεφτείτε, το μόνο σίγουρο είναι ότι θα σας μαγέψει...

Εκτός από το εργαστήριο και την οικία, σε αφήνουν άφωνο τα τόσα αντικείμενα, απίστευτης συμβολικής και εικαστικής αξίας. 

Τα αντικείμενα που παρουσιάστηκαν είναι μόνο κάποια από αυτά που θα δείτε όταν θα το επισκεφτείτε... Η επιλογή ήταν καθαρά προσωπική και αρκετά δύσκολη.

Κτήριο Πινακοθήκης Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα

Παρασκευή, Σάββατο:10:00 - 18:00

Κλειστή Κυριακή, Δευτέρα έως Πέμπτη* και τον Αύγουστο. 

Λειτουργία περιοδικής έκθεσης Τετάρτη- Σάββατο 10.00 - 18.00