Όχι στην ανεργία

Το παρακάτω κείμενο προέρχεται από το βιβλίο του Ζοζέ Σαραμάγκου, το Τελευταίο τετράδιο , το οποίο περιέχει κείμενα που γράφτηκαν για το blog του συγγραφέα. 

"Όχι στην ανεργία.

Η σοβαρότατη οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση που συνταράζει τον κόσμο μας φέρνει την αγωνιώδη αίσθηση πως φτάσαμε στο τέλος μιας εποχής χωρίς να καταφέρουμε να διακρίνουμε τι και πώς θα είναι αυτό που θα ακολουθήσει.

Τι κάνουμε εμείς, που παρακολουθούμε, αδύναμοι, τη συνθλιπτική προέλαση των μεγάλων οικονομικών και χρηματοπιστωτικών ηγεμόνων, ξετρελαμένων για να κατακτήσουν όλο και περισσότερο χρήμα, όλο και περισσότερη εξουσία, με όλα τα μέσα, νόμιμα ή παράνομα, που έχουν στο χέρι τους, καθαρά ή βρόμικα, ομαλά ή εγκληματικά;

Μπορούμε να αφήσουμε την έξοδο από την κρίση στα χέρια των ειδημόνων; Δεν είναι αυτοί οι ίδιοι, οι τραπεζίτες, οι πολιτικοί ανώτατου επιπέδου παγκοσμίως, οι διευθυντές των μεγάλων πολυεθνικών, οι κερδοσκόποι, με τη συνενοχή των μέσων μαζικής ενημέρωσης, οι οποίοι, με την υπεροχή αυτού που θεωρεί τον εαυτό του κάτοχο της απόλυτης σοφίας, μας πρόσταζαν να σωπάσουμε όταν τα τελευταία τριάντα χρόνια δειλά διαμαρτυρόμασταν, λέγοντας πως δεν ξέρουμε τίποτα, και γι' αυτό μας γελοιοποιούσαν; Ήταν η εποχή της απόλυτης μονοκρατορίας της Αγοράς, αυτής της με θράσος αυτομεταρρυθμιζόμενης και αυτορυθμιζόμενης οντότητας που έχει επιφορτιστεί με το αμετάκλητο πεπρωμένο να προετοιμάζει και να υπερασπίζεται παντοτινά και αιώνια την προσωπική και συλλογική μας ευτυχία, παρ' όλο που η πραγματικότητα αναλαμβάνει να τη διαψεύδει ανά πάσα ώρα που περνά.

Και σήμερα, που καθημερινά αυξάνεται ο αριθμός των ανέργων; Θα τελειώσουν επιτέλους οι φορολογικοί παράδεισοι και οι αριθμημένοι λογαριασμοί; Θα ερευνηθεί αμείλικτα η προέλευση των γιγάντιων τραπεζιτικών καταθέσεων, των φανερά παραβατικών χρηματοπιστωτικών μηχανορραφιών, των αδιαφανών συναλλαγών που σε πολλές περιπτώσεις δεν είναι παρά μαζικό ξέπλυμα μαύρου χρήματος, από το εμπόριο ναρκωτικών και άλλες κακοποιές δραστηριότητες; Και οι πρόχειρες λύσεις της κρίσης, επιδέξια προετοιμασμένες προς όφελος των συμβούλων διοίκησης και εναντίον των εργαζομένων;

Ποιος θα λύσει το πρόβλημα των ανέργων, εκατομμυρίων θυμάτων της επονομαζόμενης κρίσης, που εξαιτίας της φιλαργυρίας, της κακοήθειας ή της ηλιθιότητας των δυνατών θα συνεχίσουν να είναι άνεργοι, κακοζώντας προσωρινά με άθλια κρατικά επιδόματα, ενώ τα μεγάλα στελέχη και οι διευθυντές επιχειρήσεων που οδηγήθηκαν σε πτώχευση απολαμβάνουν ποσά εκατομμυρίων καλυμμένοι από θωρακισμένα συμβόλαια;

Αυτό που συμβαίνει είναι από κάθε άποψη ένα έγκλημα εναντίον της ανθρωπότητας και υπ' αυτή την προοπτική πρέπει να αναλυθεί στα δημόσια φόρα και στις συνειδήσεις. Δεν είναι υπερβολή. Εγκλήματα εναντίον της ανθρωπότητας δεν είναι μόνο οι γενοκτονίες, οι εθνοκτονίες, τα στρατόπεδα θανάτου, τα βασανιστήρια, οι επιλεκτικές δολοφονίες, οι λιμοί που προκαλούνται εσκεμμένα, οι μαζικές επιμολύνσεις, οι εξευτελισμοί ως μέθοδος καταστολής της ταυτότητας των θυμάτων. Έγκλημα εναντίον της ανθρωπότητας είναι επίσης αυτό που οι χρηματοπιστωτικές και οικονομικές εξουσίες, με την ενεργή ή σιωπηλή συνενοχή των κυβερνήσεων, εν ψυχρώ διέπραξαν εναντίον εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο, που απειλούνται να χάσουν ό,τι τους έχει απομείνει, το σπίτι και τις οικονομίες τους, αφού έχουν χάσει τη μοναδική και πολύ συχνά ισχνή πηγή εισοδήματος, δηλαδή τη δουλειά τους.

Είναι δεοντολογικό χρέος, ηθική προσταγή να πούμε «Όχι στην ανεργία». Όπως και να καταγγείλουμε ότι την κατάσταση αυτή δεν τη γέννησαν οι εργαζόμενοι, ότι δεν πρέπει να είναι αυτοί που θα πληρώσουν την ανοησία και τα λάθη του συστήματος.

Λέγοντας «Όχι στην Ανεργία» ανακόπτουμε την αργή αλλά αμείλικτη γενοκτονία στην οποία το σύστημα καταδικάζει εκατομμύρια ανθρώπους. Ξέρουμε πως μπορούμε να βγούμε από αυτή την κρίση, ξέρουμε πως δεν ζητάμε το φεγγάρι. Και ξέρουμε πως έχουμε φωνή για να τη χρησιμοποιήσουμε. Μπροστά στην υπεροψία του συστήματος, επικαλούμαστε το δικαίωμά μας στην κριτική και στη διαμαρτυρία. Εκείνοι δεν τα ξέρουν όλα. Έπεσαν έξω. Μας εξαπάτησαν. Δεν δεχόμαστε να είμαστε τα θύματα τους."

Η Νίκη της Λούλας Αναγνωστάκη, Εθνικό Θέατρο

Την προηγούμενη εβδομάδα βρέθηκα στη Νέα Σκηνή του Εθνικού θεάτρου, όπου παρακολούθησα τη "Νίκη" της Λούλας Αναγνωστάκη, σε σκηνοθεσία του Βίκτωρα Αρδίτη.

Η έργο αναφέρεται στα πολιτικά αδιέξοδα της πρόσφατης ιστορίας μας και στην πληγή του εμφύλιου σπαραγμού. Η υπόθεση διαδραματίζεται σε ένα γερμανικό βιομηχανικό προάστιο, στο οποίο έχει μεταναστεύσει μια βασανισμένη ελληνική οικογένεια με την ελπίδα μιας καλύτερης ζωής.  

Ξεριζωμένη βίαια από την πατρίδα, η οικογένεια στην προσπάθειά της να επιβιώσει, παλεύει να αφήσει πίσω το χθες και να προσαρμοστεί σε μια διαφορετική αντίληψη ζωής και νοοτροπίας. Όμως η Ελλάδα και οι ανοιχτές πληγές της βρίσκονται παντού. Ο γιος μπλέκει άθελά σε έναν ιστό από πολιτικές σκοπιμότητες και σε ένα σκοτεινό ξεκαθάρισμα λογαριασμών.

Δε γίνεται να μην αισθανθείς μια διάχυτη μελαγχολία, ιδιαίτερα στη διαπίστωση ότι το έργο αγγίζει ζητήματα της Ελλάδας του ’50 και του ’60, όπως η φτώχεια, η ανεργία και η μαζική φυγή, τα οποία είναι ακριβώς το ίδιο επίκαιρα και σήμερα.

Η διαφορετική νοοτροπία ζωής και ο ρατσισμός από τους «σκληροτράχηλους» Γερμανούς με τα αγέλαστα, ανέκφραστα πρόσωπα, κρυμμένοι πίσω από τα βαριά χειμωνιάτικα τους ρούχα. Κλεισμένοι από νωρίς στα σπίτια τους. Μέχρι που αν κάποιος καθυστερούσε ν’ επιστρέψει στο σπίτι, να προξενούσε την καχυποψία των γειτόνων και των αρχών.  Έπειτα, οι Έλληνες μετανάστες που μετέφεραν τις παλιές εμφύλιες διαφορές τους και στη Γερμανία.  Τόσο μακριά από την Ελλάδα, μα όμως εκείνη να τους ακολουθεί παντού.

Η Νίκη είναι ένα από τα πιο αιχμηρά κείμενα της σύγχρονης ελληνικής δραματουργίας της κορυφαίας Ελληνίδας συγγραφέως της μεταπολεμικής περιόδου. Γράφεται το 1978 και αποτελεί ένα τολμηρό σχόλιο στα βαθιά ριζωμένα πολιτικά αδιέξοδα της πρόσφατης ιστορίας μας. Αξίζει να αναφερθεί πως η Αναγνωστάκη δεν αφήνει ούτε μια χαραμάδα, ούτε μια αχτίδα αισιοδοξίας... Τελικώς αποδεικνύεται πως είχε δίκιο, καθώς σήμερα σχεδόν 35 χρόνια μετά το πρώτο ανέβασμα της παράστασης στο Θέατρο Τέχνης, διαπιστώνουμε με θλίψη πως η παράσταση παραμένει το ίδιο επίκαιρη όσο τότε. 

Tιμές εισιτηρίων:

16Euro, 13Euro (φοιτ)

Κάθε Πέμπτη 13Euro

Για ανέργους : 5Euro

Εθνικό Θέατρο – Νέα Σκηνή-«Νίκος Κούρκουλος», Αγίου Κωνσταντίνου 22-24, τηλ. 210.5288173, 210.5288170, 210.5288171, 210.3305074, 210.7234567 και στο www.n-t.gr

Για τη «Νίκη» (σημείωμα της συγγραφέως)

Η «Νίκη» είναι το χρονικό μιας οικογένειας που ξεκίνησε από τα βόρεια της Μακεδονίας, πέρασε από κάποια συνοικία του Πειραιά, για να καταλήξει στη Γερμανία.

Το θέμα δεν είναι το μεταναστευτικό, η Γερμανία είναι εδώ ο χώρος και το τέρμα μιας σπαραγμένης διαδρομής. Οι Έλληνες αυτοί δεν πρέπει να ιδωθούν απλά σαν μετανάστες και σαν θύματα της ελλαδικής πραγματικότητας. Μεταφέρουν όλη τη μακρόσυρτη και τυφλή αγωνία της πρωτόγονης ελληνικής οικογένειας, που αναδιπλώνεται μέσα από πράξεις φόνου, προδοσίας, αλλά και αλληλοπροστασίας, μέσα από διαιωνιζόμενα βιώματα μιας διαιωνιζόμενης κοινωνικής αθλιότητας.

Εδώ θα πρέπει να σταματήσω. Φοβάμαι πως κάθε ανάλυση που θα επιχειρούσα, θα παραμόρφωνε το έργο μου. Το σημείωμα-πρόλογος που πρέπει να γράφει ο συγγραφέας είναι, κατά τη γνώμη μου, ένας περιττός, επικίνδυνος ίσως, μονόλογος, αφού προϊδεάζει τον θεατή και αμελεί τις αντιδράσεις του, που μόνο το ίδιο το έργο θα προκαλέσει.

Θα περιοριστώ μόνο σε μια διευκρίνιση: Δεν ανήκω στους δημιουργούς που ακολουθώντας μια διαλεκτική διαδικασία συνθέτουν ένα έργο με ανάγλυφα αίτια και αιτιατά. Εγώ βλέπω μόνο το αποτέλεσμα, αυτό που τελικά συνιστά ένα ανθρώπινο βίωμα. Έτσι ομολογώ πως αγαπώ αυτά τα προσωπα και μ΄ενδιαφέρει να τ΄αγαπήσει και ο θεατής: τον «φονιά» Θανάση, τον «χαφιέ» Θύμιο, τον ανυπεράσπιστο Νίκο με το θολό όραμα της «νίκης», τη μάνα, αυτή την αρρωστημένη καρδιά της οικογένειας, τη Βάσω, που με απελπισία αγωνίζεται να δικαιώσει και να κλείσει μέσα της την «ιστορία» αυτών των ανθρώπων. Και βέβαια τις μακρινές μορφές του Δήμου, του Σταύρου και του Βλάση, που μάχονται για μια το ίδιο μακρινή κι ακατανόητη, για τα υπόλοιπα πρόσωπα του έργου, δικαιοσύνη.

Λούλα Αναγνωστάκη, Για τη Νίκη, από το πρόγραμμα «Θεάτρου Τέχνης»

χειμερινή περίοδος 77-78

Διανομή:
Σταύρος Προκόπης Αγαθοκλέους
Βάσω Μαρία Κεχαγιόγλου
Μικρή Ιωάννα Κολλιοπούλου
Νίκος Αλέξανδρος Μαυρόπουλος
Δήμος Αργύρης Πανταζάρας
Γριά Ρένη Πιττακή
Θύμιος Γιώργος Συμεωνίδης
Παιδί Θοδωρής Μαρινάκης, Ειρηναίος Τσούραλης

είχα ένα όνειρο

Υπάρχουν πολύχρωμα όνειρα που σαν μπαλόνια συνεχώς ταξιδεύουν... 

Είχα ένα, δικό μου και εγώ,
παράξενο, κόκκινο

ερχόταν κάθε πρωινό έξω από το παράθυρο μου...

Το συμβούλευα να απομακρυνθεί 

να φύγει όσο γίνεται πιο μακρυά από εμένα

...μα αυτό ατίθασο,

έκανε του κεφαλιού του...

"εγώ εδώ θα μείνω κοντά σε σένα

ότι και αν λες τώρα εσύ"

...έτσι το έπαιρνα μαζί μου

έβγαινα στην πόλη...

...έτρεχα, προσπαθούσα, μάτωνα,

κουβαλούσα και αυτό μαζί μου.

Κάποιοι κατάλαβαν πως κινδυνεύει...

και προσφέρθηκαν κάποιες στιγμές

να μου το προστατεύσουν...

Πάλεψα κόντρα στους καιρούς, στους ανέμους

γαντζώθηκα, σιωπηλά, αληθινά για να μην το αφήσω...

...Υπήρξαν φορές, πραγματικά υπήρξαν

που πλησιάσαμε 

στο να εκπληρωθούν οι ευχές μας,

σαν όνειρο φάνταζε το όνειρο μας...

 Μα οι καιροί γίνανε σκληροί

οπότε είπα θα το παρατήσω

Πήγαινε αλλού!

"Δε με αγγίζει καθόλου

η απατηλή τους λάμψη!"

Με ακολουθούσε.

Θέλησα να το απελευθερώσω

να του εξηγήσω πως εδώ δε θα ευτυχίσει.

Τίποτα εκείνο

ενώ το σκοτώνουν 

σκληρά, άδικα, αιματηρά

θέλει παράλογα να ζήσει.

Οπότε μάλλον

ίσως, μπορεί,

να φύγουμε κάποτε μαζί

προς τα εκεί 

που τα όνειρα ζουν

ίσως συναντήσουμε άλλα όνειρα

και ζήσει ευτυχισμένο

Οι φωτογραφίες και η σκηνή (*κλείσε τη μουσική για να τη δεις*) είναι από την ταινία : Le ballon rouge (1956)  

Περί φωτίσεως, Ζοζέ Σαραμάγκου

"Σε κάποια χώρα γίνονται εκλογές. Η καταμέτρηση των ψήφων στην πρωτεύουσα αναδεικνύει πρώτη δύναμη το λευκό με ποσοστό περίπου 70%. Oι εκλογές επαναλαμβάνονται την επόμενη Κυριακή και το λευκό ξεπερνά το 80%. Μπροστά στο διαφαινόμενο κενό εξουσίας, τα δύο μεγάλα κόμματα, ο κρατικός μηχανισμός και οι δημόσιες υπηρεσίες εγκαταλείπουν την πόλη, καταστρώνοντας αστυνομικά σχέδια για να ανακαλύψουν τον υποκινητή. Μια έκπληξη όμως περιμένει τους κρατούντες: ο πληθυσμός της πόλης αφυπνίζεται, «φωτίζεται» και ανακαλύπτει από την αρχή τις αξίες της αλληλεγγύης, της προσωπικής ευθύνης, της αλληλοβοήθειας. Το Κράτος όμως δεν έχει πει ακόμα την τελευταία λέξη.

Ένα απαισιόδοξο βιβλίο; «Δεν είμαι εγώ απαισιόδοξος. Eίναι ο κόσμος απαίσιος», ισχυρίζεται ο Ζοζέ Σαραμάγκου, που με το νέο αυτό μυθιστόρημά του, που κινείται στον αντίποδα του μυθιστορήματός του Περί τυφλότητος, γνώρισε και πάλι μεγάλη επιτυχία σε όλο τον κόσμο."

Ο Ζοζέ Σαραμάγκου υπήρξε μια ιδιάζουσα περίπτωση στην παγκόσμια λογοτεχνία. Αυτοδίδακτος και όμως ένας από τους πιο γνωστούς και πολυδιαβασμένους συγγραφείς της εποχής μας. Γιος και εγγονός ακτημόνων αγροτών, παρακολούθησε τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, την οποία για οικονομικούς λόγους δεν μπόρεσε να συνεχίσει. Αναγκάστηκε από μικρός να εργαστεί, αλλάζοντας πολλά επαγγέλματα. Κάθε απόγευμα όμως πήγαινε στη δανειστική βιβλιοθήκη της πόλης του και χανόταν ώρες διαβάζοντας βιβλία της επιλογής του.

Στο «Περί Φωτίσεως» ο αναγνώστης έρχεται αντιμέτωπος με την ίδια του τη ζωή. Αν ένα βιβλίο μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, σίγουρα ο Σαραμάγκου έκανε την αρχή, εστιάζοντας στο βασικότερο πρόβλημα της εποχής μας, στην απουσία ικανών πολιτικών ηγετών, στη διαφθορά της εξουσίας και στην επιτακτική ανάγκη ν’αναλάβουν άμεσα πλέον οι ίδιοι οι πολίτες ουσιαστικές πρωτοβουλίες.  Ν’απαιτήσουν μια κοινωνία όπου όλοι θα έχουν ίσες ευκαιρίες και η δικαιοσύνη δε θα είναι μια ουτοπική έννοια, αλλά η άμεση συνειδητή πραγματικότητα.

Ο Ζοζέ Σαραμάγκου μέσα από τη γνωστή του ειρωνεία, καυστικότητα και σάτιρα,  ξεδιπλώνει την εμπειρία της ζωής του, μας ανοίγει διάπλατα δρόμους. Μας ταρακανάει, θέλοντας να μας αφυπνίσει από την πνευματική τύφλωση και να μας «φωτίσει» με τον πλούτο της αλληλεγγύης, της απαίτησης μιας άλλης κοινωνίας αληθινά δημοκρατικής και δίκαιης. Γιατί τι αξία έχουν οι εκλογές, αν δε μπορούν ν' αλλάξουν προς το καλύτερο τη ζωή μιας πόλης και των κατοίκων της; Πόσο απαραίτητο είναι να απαιτήσουμε μια νέα πολιτική, η οποία θα εστιάζει στον άνθρωπο και στις αξίες του; Πόσο τελικά εθελοτυφλούμε όταν τα πάντα μας προειδοποιούν για την επικείμενη καταστροφή και όμως συνεχίζουμε να υποστηρίζουμε τα ίδια πρόσωπα σαν μην συμβαίνει τίποτα;... Η αληθινή αλλαγή θα έρθει όταν ο άνθρωπος θα αισθανθεί ξανά πολίτης, όταν θα νοιαστεί για την προσωπική του ευθύνη απέναντι στην κοινωνία και στον συνάνθρωπο. Τότε θα απαιτήσει και το σύστημα να αλλάξει από τα θεμέλια του. 

Ζοζέ Σαραμάγκου, Περί φωτίσεως, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2006