Ο Μαρκ Ρόθκο (Mark Rothko, 1903-1970) γεννήθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 1903 σε ένα εβραικό γκέτο της Ρωσίας και εξελίχθηκε σε διανοούμενο καλλιτέχνη της Νέας Υόρκης.
Ας τον προσεγγίσουμε μέσα από τη μονογραφία της φίλης του Done Ashton:
"...Ταξίδευε. Παντρεύτηκε και είχε παιδιά. Αλλά ποτέ δεν αισθανόταν άνετα. Αδιαφορούσε για τα αντικείμενα και ελάχιστη ευχαρίστηση έβρισκε στην τετριμμένη ωραιοποίηση της καθημερινής ζωής...
Στα διάφορα εργαστήριά του βασίλευε η αυστηρότητα.. Οι πίνακες του επρόκειτο να γίνουν το διαβατήριο του για έναν κόσμο πιο φωτεινό, απαλλαγμένο από τα ουσιαστικά και τα επίθετα μας, που πάντα υστερούν...
Όταν έκανε λόγο για τα πρώτα χρόνια της παιδικής του ηλικίας αναπολούσε την κατάσταση, τη δική του κατάσταση, ενός Εβραίου ανάμεσα στους εχθρικούς Ρώσους...
Διάβαζε αρχαίους Έλληνες και κυρίως Αισχύλο. Η σπουδαιότητα του Αισχύλου στην ψυχολογική του ανέλιξη είναι αναμφισβήτητη..."1
Ο ίδιος έλεγε: "Δεν με απασχολεί η σχέση του χρώματος ή της φόρμας ή οτιδήποτε άλλο. Με ενδιαφέρει μόνο να εκφράσω βασικές ανθρώπινες καταστάσεις - τραγωδία, έκσταση, καταστροφή κ.λπ.-. Και το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι νιώθουν συντριβή και κλαίνε όταν βρίσκονται αντιμέτωποι με τα έργα μου δείχνει ότι μπορώ να τους μεταδώσω συγκινήσεις... Οι άνθρωποι κλαίνε μπροστά στους πίνακες μου, έχουν το ίδιο θρησκευτικό βίωμα που είχα εγώ όταν τους ζωγράφιζα". 2
Στα έργα του Rothko συντελείται η υπέρβαση της υλικότητας των πραγμάτων. Ο Ελύτης τον αποκαλεί "ουρανοποιό, που με τη χρωματική του ύλη εξουδετερώνει την ύλη, αν όχι και την μεταφέρει σ' έναν δικό του αστερισμό της Παρθένου". 3
Μια λεπτή αύρα, ένα μουντό και ταυτόχρονα έντονο φως, που εκπηγάζει από ολόκληρη την επιφάνεια, διαπερνά το αιθέριο τοπίο με τις ανάλαφρες μάζες χρωματιστού αέρα.
Ο Rothko είπε κάποτε: "Συχνά καθώς πέφτει η νύχτα υπάρχει στον αέρα ένα αίσθημα μυστηρίου, απειλής και ματαίωσης - όλα αυτά ταυτόχρονα. Θα ήθελα η ζωγραφική μου να έχει την ποιότητα τέτοιων στιγμών". 4
Αλλού έγραψε, επίσης, ο ίδιος: "Το πιο σημαντικό εργαλείο που αποκτά ο καλλιτέχνης μέσα από την επίμονη άσκηση είναι η πίστη στην ικανότητα του να κάνει θαύματα, όταν αυτά χρειάζονται". 5
Ο Rothko ιχνηλατεί τα αισθήματα που δημιουργούνται όταν παρουσιάζεται απειλή στον αέρα. Πράγματι, η μεταφυσική αγωνία που γεννά ο χώρος είναι αναπότρεπτη στα μεγάλα, μερικές φορές τεράστια, "τραγικά" όπως ο ίδιος τα ονόμασε, έργα του.
Το σύμπαν που έχει στο νου του ο Rothko είναι ασύλληπτο, αλλά καταληπτό με τη βοήθεια της φαντασίας..
Το χρώμα είναι το πιο ζωτικό στοιχείο της ζωγραφικής του.
Τα κόκκινα, τα μπλε, τα καφέ, τα μαύρα και τα πράσινα του με άπειρες τονικές διαβαθμίσεις, σε φόρμες που υπερνικούν τη βαρύτητα και σχέσεις ισορροπίας ανάμεσα στο βαρύ και το ελαφρύ, το πυκνό και το αραιό, το σκοτεινό και το φωτεινό.., προκαλώντας ανάλογα τρόμο, αγωνία, χαλάρωση.
Όσο πλησίαζε προς το θάνατο ο Rothko, τόσο πιο σκοτεινά γίνονταν τα χρώματα, οι αποχρώσεις τους πιο βαθείς, το φως του πραγματικού κόσμου όλο και πιο αμυδρό, μια συσσώρευση σιωπής που οφείλεται στη μη αναγνώριση μορφών. Οι "άδειοι" πίνακες του μορφοποιούν την εμπειρία του Τίποτα που ο Βουδισμός εξισώνει με την Αλήθεια και του κενού που ο ίδιος ταύτιζε με τον Θεό. Κατέχουν μια σημαντική θέση στα πλαίσια της αμερικανικής πρωτοπορίας και ουσιαστικά προέκυψαν από την αντίδρασή του στην Action Painting.
Ο Mark Rothko θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες του αιώνα μας. Οδηγήθηκε στη νεύρωση, το αλκοόλ, τα βαρβιτουρικά και τελικά στην αυτοκτονία στις 25 Φεβρουαρίου 1970, σε ηλικία 66 ετών.
2. E. Lucie-Smith, Lives of the great twentieth century artists, Νέα Υόρκη 1986, σ.276.
3. Ο. Ελύτης, Εν Λευκώ, Αθήνα 1992, σ.277.
4. D. Sylvester, The ugly duckling, στο Abstract Expressionism (Auping).
5. M. Rothko, The Romantics were prompted (1947), αναδημοσιευμένο στο Abstract Expressionism (Shapiro), σ.397.
6. A. Χαραλαμπίδης, Η τέχνη του 20ου αιώνα, Τόμος ΙΙΙ, University studio press, Θεσσ/κη, 1995, 39.
