λίστα βιβλίων III

Η φωτο ανέβηκε πρώτα στο λογαριασμό 
του blog, στο instagram

Στον Ιούνιο του 2011 ξεκίνησα να σημειώνω σε ένα word, τα βιβλία που επέλεγα για να διαβάσω. Ως τότε δεν το έκανα και συνειδητοποίησα ότι με το καιρό ξεχνούσα τους τίτλους. Υποσχέθηκα στον εαυτό μου να διατηρήσω αυτή τη συνήθεια, πράγμα που τελικά όντως συνεχίζω μέχρι σήμερα.

Τον Ιανουάριο του 2012 ανέβασα στο blog την πρώτη λίστα με τα βιβλία που είχα επιλέξει να διαβάσω τους προηγούμενους μήνες, την οποία μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Ακολούθησε η δεύτερη λίστα με βιβλία (ΙΙ) που επέλεξα να διαβάσω από τότε μέχρι τον Οκτώβριο του 2012 :

Είχα υποσχεθεί ότι θα μοιραζόμουν και τη συνέχεια των αναγνώσεων μου, πράγμα που όμως δεν έκανα. Οι αναγνώσεις συνεχίστηκαν, βιβλία προστέθηκαν στο αρχείο word που συνεχίζω να διατηρώ... Μόνο που δε δημιούργησα τις αντίστοιχες αναρτήσεις, όπως είχα υποσχεθεί. 

Αυτές οι λίστες είναι αρκετά βοηθητικές. Διαφορετικά σίγουρα θα ξεχνούσα κάποιο από τα βιβλία. Κοιτάζοντας το αρχείο, ξαναθυμάμαι πως έφτασαν κάποια βιβλία σε εμένα, ποιος μου τα δώρισε, από ποιον / που δανείστηκα άλλα, ίσως για ποιο λόγο είχα επιλέξει και αγοράσει κάποια. Διαπιστώνω πώς ορισμένα ζουν μέσα μου, ενώ άλλα είναι σαν να μην τα διάβασα. Έσβησαν με το καιρό και ξεχάστηκαν. Καθώς αυτό το blog δεν είναι μόνο βιβλιοφιλικό, και ο χρόνος μου δυστυχώς δεν είναι άπειρος, μου είναι αδύνατο να γράφω αναρτήσεις για όλα τα βιβλία που διαβάζω. Ακόμη και για βιβλία που με ενθουσιάζουν δεν έχω πλέον το χρόνο να αφιερώσω για όλα σχετικά posts. Ίσως γράψω κάτι στο facebook, ίσως και όχι. Ελπίζω με αυτές τις αναρτήσεις να επανορθώσω για όσα βιβλία αξίζουν την προσοχή σας και δε μπόρεσα να το μοιραστώ από εδώ. 

Καθώς έχουν περάσει πολλοί μήνες από την τελευταία σχετική λίστα, δε μπορούν να συμπεριληφθούν όλα σε μια, οπότε θα δημιουργηθούν δυο λίστες, με κάποια βιβλία που διαβάστηκαν από το Φεβρουάριο του 2012 έως τέλος του 2013. Μετά από καιρό θα ανέβει λίστα για τις αναγνώσεις του 2014.

Λίστα βιβλίων ΙΙΙ 

1) Χρόνης Μίσσιος, Το κλειδί είναι κάτω από το γεράνι, Γράμματα, 3η έκδοση

Στην τελευταία λίστα ΙΙ, σας είχα γράψει πόσο θα ήθελα να διαβάσω περισσότερα βιβλία του Χρόνη Μίσσιου. Πράγμα που όντως μετέπειτα έκανα. Το συγκεκριμένο βιβλίο είναι υπέροχο, σας το προτείνω.

2) Χρόνης Μίσσιος, Ντομάτα με γεύση μπανάνας, Γράμματα, 2η έκδοση, 2001 

Άλλο ένα πολύ ωραίο και επίκαιρο βιβλίο από τον Χρόνη Μίσσιο. Σίγουρα έπρεπε και για αυτό να είχα ανεβάσει ανάρτηση... Σχετικό με τους σπόρους, γεμάτο έντονους κοινωνικούς προβληματισμούς, αναζητήστε το!

3) Isabelle Filliozat, 365 ημέρες ευτυχίας, εκδ. Ενάλιος

Ένα βιβλίο με αποφθέγματα φιλοσοφίας για κάθε μέρα του χρόνου...

4) Κορνήλιος Καστοριάδης, Η άνοδος της ασημαντότητας, μτφ Κ.Κουρεμένος, Υψιλον, 2000 
ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί από όλους. Δίνει απαντήσεις για όσα ζούμε σήμερα. Βιβλίο που κατατάσσω ανάμεσα στα πιο αγαπημένα μου. Είχα ανεβάσει σχετική ανάρτηση για αυτό το βιβλίο, την οποία μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

5) Κορνήλιος Καστοριάδης, Είμαστε υπεύθυνοι για την ιστορία μας, Επιμ. Τ.Παπαδοπούλου, Πόλις 
Βιβλίο ουσιαστικής κριτικής για το σημερινό δυτικό άνθρωπο και φυσικά για τη χώρα μας. Αξίζει να διαβαστεί προσεκτικά, πόσο μάλλον στη σημερινή ιστορική συγκυρία.

6) Ιάκωβος Καμπανέλλης, Από σκηνής και από πλατείας, Καστανιώτη, Αθήνα, 1990

Όποιος διαβάζει προσεκτικά το ιστολόγιο, θα έχει καταλάβει τη λατρεία που έχω για τον Ιάκωβο Καμπανέλλη. Έψαχνα το συγκεκριμένο βιβλίο για καιρό, είναι εξαντλημένο, το βρήκα, το δανείστηκα από τη Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Ευγενίδου. Πρόκειται για ένα υπέροχο βιβλίο, με απόψεις, δοκίμια και συνεντεύξεις του Καμπανέλλη. Στις προηγούμενες λίστες βιβλίων, μπορείτε να δείτε και επιλογές θεατρικών του έργων.

7) Ερρίκου Ίψεν, Ένας εχθρός του λαού, μφρ. Πέλος Κατσέλης, Εκδ. Δωδώνη, Αθήνα 

Το γνωστό θεατρικό έργο του Ερρίκου Ίψεν που ανεβαίνει τόσο συχνά στη χώρα μας. Κατά μια έννοια επίκαιρο κείμενο ακόμη και σήμερα. 

8) Irvin Yalom, Το πρόβλημα Σπινόζα, Άγρα

9) Χρήστος Αστερίου, Ίσλα Μπόα, Πόλις, 2012

Αναφέρομαι συχνά σε αυτό το βιβλίο και στο συγκεκριμένο συγγραφέα. Έχει ανέβει και σχετική παρουσίαση όμως στο blog, την οποία μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

10) Χρήστος Βακαλόπουλος, Η γραμμή του ορίζοντος, Εστία, 1992

Το πρώτο βιβλίο του Χρήστου Βακαλόπουλου που διάβασα και στάθηκε αφορμή για να ψάξω και τα υπόλοιπα του. Βιβλίο γεμάτο προβληματισμό και αλήθεια για τις ανθρώπινες σχέσεις. Με κέρδισε η γραφή, με ταξίδεψε η σκέψη του. Έχει ανέβει και σχετική ανάρτηση όμως στο blog, την οποία μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

11) Χρήστος Βακαλόπουλος, Οι Πτυχιούχοι, Εστία

Εφόσον μου άρεσε πολύ το προηγούμενο βιβλίο, αναζήτησα και το συγκεκριμένο βιβλίο του Χρήστου Βακαλόπουλου. Μάλιστα είχε ανέβει σε θεατρική παράσταση εκείνη την περίοδο...

12) Κάλλια Παπαδάκη, Ο ήχος του ακάλυπτου, Πόλις, 2η, 2009

Χάρηκα την ανάγνωση αυτού του βιβλίου, αξίζει να το αναζητήσετε.

13) Αλαιν ντε Μποττον, Μικρή φιλοσοφία του έρωτα, Εκδ. Πατάκη

Στη λίστα βιβλίων ΙΙ υπήρχε ένα ακόμη βιβλίο του Μποττόν που διάβασα, το "Η παρηγοριά της φιλοσοφίας", Εκδ. Πατάκης, 2010. Αναρτήθηκε στο blog απόσπασμα από το συγκεκριμένο βιβλίο, σχετικά με την Ευτυχία κατά τον Επίκουρο, μπορείτε να διαβάσετε εδώ

14) Άρης Αλεξάνδρου, Το κιβώτιο, Κέδρος, 1974, Δέκατη όγδοη έκδοση 1994

Βιβλίο σταθμός! Αξίζει σίγουρα να διαβαστεί. Δυστυχώς δεν ανέβασα κάποια ανάρτηση όταν το διάβασα. Σας παρακινώ όμως να το αναζητήσετε. 

* Όσοι αγαπάτε τα βιβλία, αξίζει να αφιερώσετε το χρόνο να διαβάσετε και τις προηγούμενες σχετικές αναρτημένες λίστες βιβλίων. Ίσως πάρετε ιδέες για τις δικές σας αναγνώσεις. Θα παρατηρήσετε και το πώς κάποια αναγνώσματα συσχετίζονται μεταξύ τους. Οι προηγούμενες λίστα βιβλίων Ι και λίστα βιβλίων ΙΙ. Σύντομα θ' αναρτηθεί και η λίστα βιβλίων ΙV.

Να διαβάζετε βιβλία είναι ένας από τους λίγους τρόπους που μπορούν να σε κάνουν να νιώσεις αληθινά πλούσιος. 

Alan Watts : Το νόημα της ζωής

O Alan Watts (1915-1973) ήταν ένας Βρετανός φιλόσοφος, συγγραφέας και ομιλητής. Έμεινε γνωστός ως ο άνθρωπος που ερμήνευσε διάφορες πτυχές της Ανατολικής Φιλοσοφίας και τις κοινοποίησε στο Δυτικό κόσμο. Έγραψε περισσότερα από 25 βιβλία και άρθρα. Δημιούργησε πολλά ακουστικά προγράμματα με ομιλίες. Μία από αυτές, με ωραία και έξυπνη σύγκριση, περιέχεται στο παρακάτω βίντεο σχετικό με το νόημα της ζωής.

 

"...Αλλά χάσαμε το νόημα όλης αυτής της διαδρομής. Είναι ένα μουσικό κομμάτι κι εσύ έπρεπε να τραγουδάς ή να χορεύεις, ενώ η μουσική ακόμη έπαιζε..." Alan Watts

Γ. Γραμματικάκης, Ένας αστρολάβος του Ουρανού και της Ζωής

Τις προηγούμενες μέρες διάβασα το καινούργιο βιβλίο του κ. Γραμματικάκη. Αν και δεν τον γνωρίζω προσωπικά, τον εκτιμώ ως άνθρωπο. Από τις απόψεις του που έχω διαβάσει σε συνεντεύξεις του και από τη συνολική παρουσία του. Είναι ένας από τους αξιότερους επιστήμονες και δασκάλους στη χώρα.

«Ένας αστρολάβος του Ουρανού και της Ζωής». Ο αστρολάβος υπήρξε για αιώνες ένα σπουδαίο όργανο ουράνιων μετρήσεων. Μέχρι τον 18ο αιώνα, υπήρξε εργαλείο καθοδήγησης των ναυτικών για τα ταξίδια τους. Με αυτό το συμβολισμό, ο συγγραφέας φιλοδοξεί αυτό το βιβλίο να είναι ένας αστρολάβος που θα ξεναγήσει τους αναγνώστες στα μυστικά του Ουρανού και της Ζωής. 

Το βιβλίο χωρίζεται σε δυο μεγάλες ενότητες. Η πρώτη, που έχει τον τίτλο «Του Ουρανού», συγκεντρώνει κείμενα του συγγραφέα που αναφέρονται, με τρόπο απόλυτα εκλαϊκευμένο και προσιτό στο ευρύ κοινό, στα φαινόμενα του Σύμπαντος και στα συγκλονιστικά επιτεύγματα της επιστήμης. Ο καθηγητής ξετυλίγει κάποιες από τις επιστημονικές του γνώσεις, γράφοντας για το πώς γεννήθηκε το σύμπαν, για τους μακρινούς γαλαξίες, τη γη, τις εκρήξεις των άστρων, μυστικά της αστρονομίας. Και θέτοντας έτσι με εύστοχους τρόπους τη γήινη ματαιοδοξία στη θέση της :

«Δεν είμαστε το κέντρο του Σύμπαντος. Σήμερα γνωρίζουμε ότι ούτε το ηλιακό μας σύστημα ούτε καν ο ίδιος ο Γαλαξίας μας αποτελούν το κέντρο του Σύμπαντος. Ο πλανήτης Γη είναι μια ασήμαντη κουκίδα, που ανήκει σε ένα σχετικά ασήμαντο ηλιακό σύστημα, κι εκείνο πάλι ανήκει σε ένα γαλαξία από τους αρίθμητους που υπάρχουν. Η ιδιαιτερότητα της Γης, προς ώρας τουλάχιστον, είναι ότι φιλοξενεί ζωή.» (σ. 6)

«Ο Ήλιος είχε γεννηθεί! Λυπούμαι που θα ταράξω και πάλι τη ματαιοδοξία των γήινων, αλλά παρόμοιοι με τον δικό τους ήλιο, τον πολυύμνητο και υποτίθεται μοναδικό, υπάρχουν δισεκατομμύρια στο Σύμπαν».

«Το εντυπωσιακό πάντως είναι ότι τα άστρα δεν είναι αιώνια, όπως πίστευαν παλιότερα. Γεννιώνται κάποια στιγμή – το Νεφέλωμα του Ωρίωνα είναι ένα «λίκνο» αστεριών – ζουν ένα βίο πολυτάραχο, που διαρκεί συνήθως εκατομμύρια χρόνια, και έχουν, όπως και οι άνθρωποι, ένα αναπότρεπτο τέλος. Το Σύμπαν είναι γεμάτο από ιδιόμορφα αστρικά πτώματα.» (σ. 7)

Η βαθιά επιστημονική γνώση των φαινομένων του ουρανού, επιτρέπει στο συγγραφέα να μας διηγηθεί και τα πιο δύσκολα φαινόμενα με κατανοητό τρόπο. Όπως και τους φόβους του για το αύριο του πλανήτη : «Ο άνθρωπος δε σέβεται τις οικολογικές ισορροπίες του πλανήτη, ούτε το θαύμα και την ποικιλία της ζωής. Η ευχή μου είναι να αφυπνισθεί γρήγορα, πριν τα αδιέξοδα καταστούν δραματικά». (σ. 10)

Η δεύτερη ενότητα του βιβλίου, που έχει τον τίτλο «Της Ζωής», συγκεντρώνει κείμενα με καίριες επισημάνσεις του συγγραφέα για την κρίση, για την Ελλάδα, τους κατοίκους της, τα πάθη της Παιδείας και για την ανθρώπινη μοίρα. Πρόκειται για κείμενα βαθιάς αυτογνωσίας και αυτοκριτικής, που θα έπρεπε να διαβαστούν από όλους.

«Είναι ένας πόλεμος δίχως ορατούς εχθρούς, ο πρώτος πόλεμος στην ιστορία χωρίς μάχες στο έδαφος ή τον αέρα. Το μέτωπο μοιάζει να είναι άλλο: η ψηφιακή ανθρωπότητα εναντίον της πραγματικής ανθρωπότητας. Από τη μια πλευρά, οθόνες υπολογιστών, πίνακες χρηματιστηρίων που αλλάζουν διαρκώς νούμερα, άυλα όπλα. Από την άλλη, άνθρωποι φοβισμένοι ή σε απόγνωση, έντρομα έθνη και κυβερνήσεις που παραπαίουν. Πως θα χαρακτηρίζεται, μετά από μερικές δεκαετίες, η εποχή μας; Ως ο έσχατος παραλογισμός ή μήπως ως η αυτοκατάργηση ενός πολιτισμού; Αν η πραγματική ανθρωπότητα – και όχι η ψηφιακή – ανακαλύψει κάποιον δρόμο επιβίωσης, θα δυσκολεύεται να αναγνωρίσει τον σημερινό εαυτό της». (σ. 156-157)

Κείμενα που εστιάζουν στα πάθη, στα ελαττώματα του έλληνα και το πως θα μπορούσε να αλλάξει το τοπίο της χώρας. Βαθύς γνώστης των δεινών της ελληνικής Παιδείας, ο Γ. Γραμματικάκης αφιερώνει έξι κεφαλαία για το Πανεπιστήμιο, την Ακαδημαϊκή Διδασκαλεία, την εμπειρία του ως Πρύτανη και για προτάσεις του.

Επίσης, στο βιβλίο παρατίθενται κείμενα του γεμάτα προβληματισμό για τη δεκαετία μας, για τους πόλεμους, για την Τεχνολογία και για το μέλλον.

«Στο τυποποιημένο πάντως ερώτημα ‘τι σφράγισε περισσότερο τη δεκαετία που φεύγει;’, η απάντηση μοιάζει αυτονόητη. Δεν είναι οι τοπικοί πόλεμοι, η έξαρση της βίας, η οικονομική κρίση. Παρόμοιες καταστάσεις υπήρξαν και παλιότερα. Τη δεκαετία σφραγίζει, αντίθετα και παράλληλα, η ανάπτυξη του διαδικτύου. Το διαδίκτυο πληροφορεί και σχολιάζει, γκρεμίζει συνήθειες αλλά και χτίζει νέες, διευκολύνει τη ζωή και ταυτόχρονα την αποστειρώνει. Εισχωρεί παντού: στις προσωπικές μας σχέσεις αλλά και στην αναίρεσή τους, στην τέχνη όσο και στη συλλογική μνήμη. Ο σύγχρονος υπολογιστής δεν καταγράφει απλώς τον πολιτισμό μας. Τον διαμορφώνει και τον προεκτείνει, και μάλιστα σε κατευθύνσεις ανεξέλεγκτες. Είναι παράδοξο: όσο οι δυνατότητες της επικοινωνίας πυκνώνουν – με το διαδίκτυο, τα κινητά τηλέφωνα, τις δορυφορικές συνδέσεις – τόσο η μοναξιά, η ανθρώπινη, μοιάζει να μεγαλώνει» (σ. 303)

Αμέτρητα βιβλία οικονομολόγων έχουν γραφτεί τα τελευταία χρόνια για την κρίση, σας προτείνω να διαβάσετε λοιπόν ένα βιβλίο από ένα φυσικό, λογοτέχνη και δάσκαλο. Αναμφισβήτητα αξίζει και ίσως να έχει να δώσει περισσότερο φως στα προβλήματα από ότι των οικονομολόγων.

Κλείνω τη σημερινή παρουσίαση του συγκεκριμένου βιβλίου με παράθεση σκέψεων του συγγραφέα : 

«Αυτό λοιπόν που απαιτείται, καθώς ο 21ος αιώνας έχει κάνει ήδη τα πρώτα του βήματα, είναι ένας καινούργιος ανθρωπισμός. Ένας ανθρωπισμός που δεν θα στηρίζεται σε δόγματα ή στον ρομαντισμό της άγνοιας, αλλά στη συνείδηση του εαυτού μας και τη γνώση· και ακόμα, στην πεποίθηση ότι ένας καλύτερος κόσμος είναι όχι μόνο αναγκαίος, αλλά και εφικτός.» (σ.11)

Γιώργος Γραμματικάκης, Ένας αστρολάβος του Ουρανού και της Ζωής, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2013, Γ' έκδοση, σ.345 

Υ.Γ. Θυμάμαι αρχές Φεβρουαρίου είχα παρακολουθήσει στην ΝΕΤ μια συνέντευξη του Γιώργου Γραμματικάκη στην εκπομπή "Στα άκρα". Μου άρεσαν οι απόψεις του, ήταν τέτοια η ταύτιση που ένιωσα ακούγοντας τον, που σκέφτηκα να μοιραστώ την εκπομπή εδώ μαζί σας. Δυστυχώς σήμερα, όπως ξέρετε, όλο το αρχείο της ΕΡΤ είναι μη προσβάσιμο. Δίχως να υπάρχει καμία ενημέρωση για το πότε θα υπάρξει πρόσβαση στις εκπομπές της. Ευτυχώς είχε προλάβει να το ανεβάσει κάποιο site στο διαδίκτυο, οπότε μπορείτε να τη δείτε εδώ. Εύχομαι σύντομα να υπάρξουν και πάλι εκπομπές / κανάλια που να δίνουν το μικρόφωνο σε τέτοιους ανθρώπους, γιατί έχουμε ανάγκη τη φωνή τους. Στη συγκεκριμένη εκπομπή είχε αναφερθεί και στο βιβλίο που παρουσιάζεται στην ανάρτηση, οπότε ένας επιπλέον λόγος για την παράθεση της :

...εν-τάσεις

"Κι αν μας πουν ότι είμαστε σχεδόν ρομαντικοί,

 ότι είμαστε αδιόρθωτοι ιδεαλιστές, ότι σκεφτόμαστε το αδύνατο, 

εμείς πρέπει χίλιες φορές να απαντήσουμε «ναι, είμαστε»"

Ernesto Che Guevara

Βάζεις μουσική και το μυαλό ξεκουράζεται. Διαβάζεις κάποιες ξεχωριστές λέξεις και η αντίληψη διευρύνεται. Σηκώνεις το βλέμμα προς τον ουρανό και αντιλαμβάνεσαι τη σπουδαιότητα της ύπαρξης. Αντικρίζεις τη θάλασσα και συνειδητοποιείς το θαύμα του κόσμου τούτου.  Γεμάτη με διαφορετικές τάσεις, εναλλασσόμενες εντάσεις, η κάθε μας μέρα. 

Η ζωή ολόκληρη είναι ένα παραμύθι. Άλλοτε γεννιέσαι βασιλιάς και σαν να στο χρωστούσε ο Θεός, όλοι αυτομάτως σε τιμούν και υποκλίνονται μπροστά σου. Ως άτομο με αριστοκρατική καταγωγή είναι αυτονόητο πως θα σπουδάσεις σε κάποιο από τα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου, θα έχεις τις κατάλληλες διασυνδέσεις, οι οποίες θα σου ανοίξουν διάπλατα τις πόρτες, που ίσως μπορεί να είναι ήδη δικές σου, ως ένα αυτονόητο κληρονομικό απόκτημα. 

Άλλοτε γεννιέσαι φτωχός και κάθε μέρα είναι ένας αγώνας για να ισορροπήσεις με τα δυο πόδια στη γη. Ίσως συνδυάσεις τις σπουδές με το βιοπορισμό, κανείς δε σου χαριστεί και για υποκλίσεις ούτε λόγος. Θα χρειαστούν θυσίες και οι άνθρωποι θα σε τσεκάρουν πολλαπλώς για το αν αξίζει να σταθούν δίπλα σου. Όσοι παραμείνουν, θα είναι συνοδοιπόροι, φίλοι ζωής, κάτι σαν "αδέλφια". Στην αντίπερα όχθη, ο βασιλιάς θα έχει πάμπολλους παρατρεχάμενους, θα έχει υπηρέτες, κόλακες που θα τον συμβουλεύουν, θα τον φροντίζουν και θα του υπόσχονται αιώνια προσήλωση, με πλήρη ιδιοτέλεια και δουλοπρέπεια. 

Και ξαφνικά ο πλούσιος γίνεται πάμφτωχος, χάνοντας ολόκληρη την υλική περιουσία του. Και αναπάντεχα γυρίζει ο τροχός και ο φτωχός γίνεται πλούσιος. Τότε και οι δυο συνειδητοποιούν πως το παραμύθι της ζωής είναι γεμάτο ανατροπές, προσκρούσεις, αγάπες, μίση. Τίποτα δεν είναι αυτονόητο και όλα είναι υποκειμενικά.  Όταν έχεις φτιάξει ένα συγκεκριμένο σχέδιο για τη ζωή σου, δε σημαίνει ότι και εκείνη θα το ακολουθήσει. Η ειρωνεία βρίσκεται στο ότι ο πλούσιος καθώς θα πτωχεύει, θα συνειδητοποιεί πού είχε στηρίξει ως τότε τη ζωή του. Θα δει κάποιους από τους "φίλους" να εξαφανίζονται και θα εκτιμήσει πράγματα που θεωρούσε ως δεδομένα. Ο φτωχός όταν ξαφνικά θα βρεθεί στα πλούτη, θα νιώθει σταδιακά πως και αυτή η ζωή έχει άγχη και άλλου είδους πίεση. 

Σε όποια πλευρά και αν ανήκεις, κάθε μέρα παρουσιάζονται προκλήσεις και κρίσεις που καλείσαι να τις προσπεράσεις, να τις μοιραστείς με τους ανθρώπους σου και να τις αξιοποιήσεις. Το πώς θα το κάνεις, είναι ένα θέμα προσωπικής φιλοσοφίας. Ίσως το κέρδος στη ζωή να είναι σχετικό. Kυρίως εξαρτάται από το πως διαχειρίζεσαι τους άλλους, τι αγαπάς και πώς επιλέγεις να διανύσεις την πορεία σου.  Σε μια κυνική εποχή σαν τη σημερινή, γεμάτη με κάθε είδους εν(-)τάσεις, αν αφεθούμε στο να ταυτίσουμε το ρομαντισμό και τον ιδεαλισμό ως άσκοπες, ανούσιες τάσεις, τότε θα έχουμε ήδη ολοκληρωτικά ηττηθεί.  

Η ζωή μας μια φορά μας δίνεται

Η ζωή μας μια φορά μάς δίνεται. Άπαξ, που λένε. Σαν μια μοναδική ευκαιρία. Τουλάχιστον, μ'αυτήν την αυτόνομη μορφή της, δεν πρόκειται να ξαναϋπάρξουμε ποτέ. Και μεις τί την κάνουμε, ρε; Αντί να τη ζήσουμε; Τί την κάνουμε; Την σέρνουμε από δω και από κει δολοφονώντας την...

Οργανωμένη κοινωνία, οργανωμένες ανθρώπινες σχέσεις.

Μα αφού είναι οργανωμένες, πώς είναι σχέσεις;

Σχέση σημαίνει συνάντηση, σημαίνει έκπληξη, σημαίνει γέννα συναισθήματος.

Πώς να οργανώσεις τα συναισθήματα;

Έτσι, μ' αυτήν την κωλοεφεύρεση που τη λένε ρολόι, σπρώχνουμε τις ώρες και τις μέρες μας, σα να είναι βάρος. Και μάς είναι βάρος. Γιατί δε ζούμε... κατάλαβες;

Όλο κοιτάμε το ρολόι! Να φύγει κι αυτή η ώρα, να φύγει κι αυτή η μέρα, να έρθει το αύριο, και πάλι φτου κι απ'την αρχή.

Χωρίσαμε τη μέρα σε πτώματα στιγμών, σε σκοτωμένες ώρες που θα τις θάβουμε μέσα μας, μέσα στις σπηλιές του είναι μας, στις σπηλιές όπου γεννιέται η ελευθερία της επιθυμίας, και τις μπαζώνουμε με όλων των ειδών τα σκατά και τα σκουπίδια που μας πασάρουν σαν "αξίες", σαν "ανάγκες", σαν "ηθική", σαν "πολιτισμό".

Κάναμε το σώμα μας ένα απέραντο νεκροταφείο δολοφονημένων επιθυμιών και προσδοκιών.

Αφήνουμε τα πιο σημαντικά, τα πιο ουσιαστικά πράγματα, όπως να παίξουμε και να κουβεντιάσουμε με τα παιδιά και τα ζώα, με τα λουλούδια και τα δέντρα, να παίξουμε και να χαρούμε μεταξύ μας, να κάνουμε έρωτα, να απολαύσουμε τη φύση, τις ομορφιές του ανθρώπινου χεριού και του πνεύματος, να κατεβούμε τρυφερά μέσα μας, να γνωρίσουμε τον εαυτό μας και το διπλανό μας...

Όλα, όλα Σαλονικιέ, τ' αφήσαμε, γι' αυτό το αύριο, που δεν θα 'ρθει ποτέ...

Μόνο όταν ο θάνατος χτυπήσει κάποιο αγαπημένο μας πρόσωπο, πονάμε, γιατί συνήθως σκεφτόμαστε πως θέλαμε να του πούμε τόσα σημαντικά πράγματα, όπως: Πόσο τον αγαπούσαμε, πόσο σημαντικός ήταν για μας. Όμως, τ' αφήσαμε για αύριο.

Για να πάμε πού ρε Σαλονικιέ; Αφού ανατέλλει, δύει ο ήλιος, και δεν πάμε πουθενά αλλού παρά στο θάνατο.

Και μεις οι μαλάκες, αντί να κλαίμε το δειλινό, γιατί χάθηκε άλλη μια μέρα απ' τη ζωή μας, χαιρόμαστε! Ξέρεις γιατί; Γιατί η μέρα μας είναι φορτωμένη με οδύνη, αντί να είναι μια περιπέτεια, μια σύγκρουση με τα όρια της ελευθερίας μας.

Την καταντήσαμε έναν καθημερινό -χωρίς καμιά ελπίδα ανάστασης- θάνατο! Διότι, αυτός είναι θάνατος!

Ο άλλος, όταν γεράσουμε σε αρμονία και ελευθερία με τον εαυτό μας, όταν δηλαδή παραμείνουμε εμείς, δεν είναι θάνατος. Είναι μετάβαση.

Είναι διάσπαση σε μύριες άλλες ζωές, στις οποίες, αν εδώ σε τούτη τη μορφή ζωής είσαι ζωντανός, αν δεν δολοφονήσεις την ουσία σου, εκεί, θα δώσεις χάρη κι ομορφιά, όπως η Μαρία, που φούνταρε προχτές από την ταράτσα για να μην πεθάνει...

Ήρθανε να την πάρουνε, και η Μαρία, είπε το "όχι", με τον πιο αμετάκλητο τρόπο. Πήγαμε στην κηδεία της. Και τί άκουσα τον παππά να λέει; "Χοῦς εἶ, καὶ εἰς χοῦν ἀπελεύσει"...

Και τότε κατάλαβα, πως η Μαρία σώθηκε. Του χρόνου, όλα τα στοιχεία της, που τα κράτησε ζωντανά σε τούτη τη μορφή ζωής, θα γίνουν πανσέδες, δέντρα, πουλιά, ποτάμια... -

Χρόνης Μίσσιος

* Αν δεν έχεις διάθεση ή χρόνο να διαβάσεις το κείμενο, πάτησε το play στο βίντεο για να ακούσεις τον Χρόνη Μίσσιο καθώς το διαβάζει. *

Η άνοδος της ασημαντότητας, Κορνήλιος Καστοριάδης

*στο άλσος Νέας Σμύρνης*

Το βιβλίο του Κορνήλιου Καστοριάδη «Η άνοδος της ασημαντότητας» εκδόθηκε τον Ιούλιο του 1995 και αποτελεί μια συλλογή από κείμενα του, με το στοχασμό του για τη σύγχρονη πραγματικότητα, την κοινωνία και την πολιτική. Μονάχα κάποια από τα θέματα με τα οποία καταπιάνεται είναι η κρίση των δυτικών κοινωνιών, τα κινήματα της δεκαετίας του εξήντα, η αποσάθρωση της δύσης, η άνοδος της ασημαντότητας, το κενό της εποχής, η δημοκρατία ως διαδικασία και ως καθεστώς. 

Ζούμε σε μια εποχή που όλοι μας - ή τουλάχιστον θα έπρεπε όλοι - αναζητούμε απαντήσεις στα αδιέξοδα. Ο Καστοριάδης, αρκετά χρόνια πριν, ανέλυε τα σημερινά μας προβλήματα.  Το συγκεκριμένο βιβλίο περιλαμβάνει απίστευτα προφητικές και επίκαιρες αναλύσεις για όσα βιώνουμε. Είναι ένα βιβλίο που αξίζει να μελετηθεί, σας παροτρύνω να το αναζητήσετε...

Σας παραθέτω δύο από τα αποσπάσματα που ξεχώρισα : 

«Από εκεί και πέρα, αν εξετάσουμε τη σημερινή κατάσταση, κατάσταση αποσύνθεσης και όχι κρίσης, κατάσταση αποσάθρωσης των δυτικών κοινωνιών, διαπιστώνουμε μια αντινομία πρώτου μεγέθους: Το απαιτούμενο είναι κολοσσιαίο, πάει πολύ μακριά –και οι άνθρωποι, τέτοιοι που είναι και τέτοιοι που αναπαράγονται συνεχώς από τις δυτικές κοινωνίες μα και από τις άλλες, βρίσκονται σε κολοσσιαία απόσταση από αυτό. Τι είναι το απαιτούμενο; 

Με δεδομένη την οικολογική κρίση, την ακραία ανισότητα της κατανομής των πόρων μεταξύ πλουσίων και φτωχών χωρών, την απόλυτη σχεδόν αδυναμία να συνεχίσει το σύστημα τη σημερινή του πορεία, το απαιτούμενο είναι μια νέα φαντασιακή δημιουργία που η σημασία της δεν μπορεί να συγκριθεί με τίποτα ανάλογο στο παρελθόν, μια δημιουργία που θα έβαζε στο κέντρο της ζωής του ανθρώπου σημασίες άλλες από την αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης, που θα έθετε στόχους ζωής διαφορετικούς, για τους οποίους οι άνθρωποι θα μπορούσαν να πουν πως αξίζουν τον κόπο. Αυτό θα απαιτούσε φυσικά μια αποδιοργάνωση των κοινωνικών θεσμών, των σχέσεων εργασίας, των οικονομικών, πολιτικών, πολιτιστικών σχέσεων. 

Αυτός όμως ο προσανατολισμός απέχει απίστευτα από τα όσα σκέφτονται, και ίσως από τα όσα ποθούν οι άνθρωποι σήμερα. Αυτή είναι η κολοσσιαία δυσκολία που πρέπει ν’αντιμετωπίσουμε. Θα έπρεπε να θέλουμε μια κοινωνία στην οποία οι οικονομικές αξίες θα έχουν πάψει να κατέχουν κεντρική (ή μοναδική) θέση, όπου η οικονομία θα έχει ξαναμπεί στη θέση της, δηλαδή θα έχει γίνει ένα απλό μέσο του ανθρώπινου βίου και όχι ύστατος σκοπός, στην οποία επομένως θα έχουμε παραιτηθεί από την τρελή κούρσα προς μια συνεχώς αυξανόμενη κατανάλωση. Αυτό δεν είναι απλώς αναγκαίο για να αποφύγουμε την τελεσίδικη καταστροφή του γήινου περιβάλλοντος. Είναι αναγκαίο κυρίως για να βγούμε από τη ψυχική και ηθική εξαθλίωση των σύγχρονων ανθρώπων. 

Θα έπρεπε λοιπόν από εδώ και πέρα οι άνθρωποι (μιλάω τώρα για τις πλούσιες χώρες) να δεχτούν ένα αξιοπρεπές αλλά λιτό βιοτικό επίπεδο και να παραιτηθούν από την ιδέα ότι ο κεντρικός σκοπός της ζωής τους είναι να αυξάνεται η κατανάλωση τους κατά 2 με 3% το χρόνο. Για να το δεχθούν αυτό, θα έπρεπε κάτι άλλο να δίνει νόημα στη ζωή τους. Ξέρουμε, ξέρω ποιο είναι αυτό το κάτι άλλο – τι ωφελεί όμως, από τη στιγμή που η μεγάλη πλειονότητα του κόσμου δεν το δέχεται και δεν κάνει αυτό που πρέπει ώστε να γίνει πραγματικότητα; Αυτό το άλλο είναι η ανάπτυξη των ανθρώπων, αντί για την ανάπτυξη των σκουπιδοπροιόντων. Κάτι τέτοιο θα απαιτούσε μιαν άλλη οργάνωση της εργασίας, η οποία θα έπρεπε να πάψει να είναι αγγαρεία και να γίνει πεδίο προβολής των ικανοτήτων του ανθρώπου. Άλλο πολιτικό σύστημα, μιαν αληθινή δημοκρατία που θα συνεπαγόταν τη συμμετοχή όλων στη λήψη των αποφάσεων. Μιαν άλλη οργάνωση της παιδείας, ώστε να διαπλάθονται πολίτες ικανοί να ασκούν και να άρχονται, σύμφωνα με τη θαυμάσια έκφραση του Αριστοτέλη- και ούτω καθ’ εξής. 

Εννοείται ότι όλα αυτά θέτουν θεμελιώδη προβλήματα: για παράδειγμα, με ποιον τρόπο θα μπορούσε να λειτουργήσει μια αληθινή, μια άμεση δημοκρατία, όχι πια με 30.000 πολίτες, όπως στην Αθήνα της κλασσικής εποχής, μα με 40 εκατομμύρια πολίτες, όπως στη Γαλλία, ή ακόμα και με πολλά δισεκατομμύρια άτομα στην κλίμακα του πλανήτη; Προβλήματα κολοσσιαίας δυσκολίας, που όμως κατά τη γνώμη μου μπορούν να λυθούν –με την προϋπόθεση ότι η πλειονότητα των ανθρώπων και των ικανοτήτων τους θα κινητοποιηθεί για τη δημιουργία λύσεων, αντί να προβληματίζεται για το πότε θα μπορέσει να αποκτήσει τρισδιάστατη τηλεόραση.

Αυτά είναι τα καθήκοντα που έχουμε μπροστά μας – και η τραγωδία της εποχής μας είναι ότι η δυική ανθρωπότητα κάθε άλλο παρά νοιάζεται για αυτά. Πόσον καιρό ακόμα η ανθρωπότητα θα κατατρύχεται από τις ματαιότητες και τις ψευδαισθήσεις που ονομάζουμε εμπορεύματα; Μια καταστροφή οποιουδήποτε είδους – οικολογική, για παράδειγμα – θα προκαλέσει άραγε μια βίαιη αφύπνιση, ή μήπως την εμφάνιση αυταρχικών ή ολοκληρωτικών καθεστώτων; Κανείς δε μπορεί να απαντήσει σε τέτοιου είδους ερωτήματα. Εκείνο που μπορούμε να πούμε, είναι ότι όλοι όσοι έχουν συνείδηση του φοβερά σοβαρού χαρακτήρα των ζητημάτων πρέπει να προσπαθήσουν να μιλήσουν, να ασκήσουν κριτική σε αυτή την ξέφρενη πορεία προς την άβυσσο, να ξυπνήσουν την συνείδηση των συμπολιτών τους.»  (σελ. 128-131)

«(…) η αποσύνθεση γίνεται φανερή κυρίως μέσα από την εξαφάνιση των σημασιών και το σχεδόν απόλυτο ξεθώριασμα των αξιών. Και αυτό απειλεί μακροπρόθεσμα την επιβίωση του ίδιου του συστήματος. Όταν δηλώνεται ανοιχτά, όπως γίνεται τώρα στις δυτικές κοινωνίες, ότι η μοναδική αξία είναι το χρήμα, το κέρδος, ότι το υπέρτατο ιδεώδες του κοινωνικού βίου είναι το «πλουτίστε» (και η δόξα της δήλωσης αυτής ανήκει, σ’ ότι αφορά τη Γαλλία, στους σοσιαλιστές, οι οποίοι την έκαναν με έναν τρόπο που η Δεξιά δεν είχε τολμήσει να την κάνει), μπορεί να διερωτηθεί κανείς αν είναι ποτέ δυνατόν μια κοινωνία να συνεχίσει να λειτουργεί και να αναπαράγεται μονάχα σ’ αυτή τη βάση. 

Αν τα πράγματα είχαν έτσι, τότε οι δημόσιοι υπάλληλοι θα πρέπει να ζητούν και να δέχονται μπαξίσια για να κάνουν τη δουλειά τους, οι δικαστές να βγάζουν τις δικαστικές αποφάσεις στη δημοπρασία, οι εκπαιδευτικοί να βάζουν καλούς βαθμούς στα παιδιά των οποίων οι γονείς του έδωσαν μια επιταγή κλπ. Πριν από δεκαπέντε σχεδόν χρόνια έγραφα πως ο μόνος φραγμός για τους ανθρώπους σήμερα είναι ο φόβος των ποινικών κυρώσεων. Κατά ποια λογική όμως αυτοί που εισβάλλουν τις κυρώσεις θα είναι οι ίδιοι αδιάφθοροι; Ποιος θα φυλάει τους φύλακες; Η γενικευμένοι διαφθορά που παρατηρούμε στο σύγχρονο πολιτικοοικονικό σύστημα δεν είναι περιφερειακό ή ανεκδοτολογικό φαινόμενο αλλά έχει γίνει δομικό χαρακτηριστικό, ενδογενές στο σύστημα της κοινωνίας στην οποία ζούμε. 

Αγγίζουμε έτσι εδώ έναν θεμελιώδη παράγοντα, γνωστό στους μεγάλους πολιτικούς στοχαστές του παρελθόντος και παντελώς άγνωστο στους σημερινούς δήθεν πολιτικούς φιλοσόφους, κακούς κοινωνιολόγους και άθλιους θεωρητικούς: τη στενή συνάφεια ανάμεσα σ’ ένα κοινωνικό καθεστώς και στον ανθρωπολογικό τύπο (ή το φάσμα τέτοιων τύπων) που είναι αναγκαίος για να λειτουργήσει αυτό το καθεστώς. Τους περισσότερους απ’ αυτούς τους ανθρωπολογικούς τύπους ο καπιταλισμός τους κληρονόμησε από τις προγενέστερους ιστορικές περιόδους: τον αδιάφθορο δικαστή, τον βεμπεριανό δημόσιο υπάλληλο, τον αφοσιωμένο στο καθήκον του εκπαιδευτικό, τον εργάτη για τον οποίον η δουλειά του ήταν, παρ’ όλες τις συνθήκες, πηγή περηφάνιας. Τέτοιου είδους πρόσωπα γίνονται αδιανόητα στη σύγχρονη εποχή: αναρωτιέται κανείς για ποιο λόγο θα αναπαράγονταν, ποιος θα τα αναπαρήγε, στο όνομα τίνος πράγματος θα λειτουργούσαν. Ακόμη και ο ανθρωπολογικός τύπος που αποτελεί δημιούργημα του ίδιου του καπιταλισμού, ο σουμπετερικός επιχειρηματίας –που συνδυάζει την τεχνική επινοητικότητα, την ικανότητα να συγκεντρώνει κεφάλαια, να οργανώνει μια επιχείρηση, να διερευνά, να διεισδύει, να δημιουργεί αγορές -, είναι υπό εξαφάνιση. Αντικαθίσταται από διευθυντικές γραφειοκρατίες και από κερδοσκόπους. 

Κι εδώ πάλι, όλοι οι παράγοντες συγκλίνουν σε αυτό το αποτέλεσμα. Γιατί να πασχίζει κανείς να παραγάγει και να πουλήσει, τη στιγμή που μια σωστή κίνηση με τα επιτόκια στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης ή αλλού μπορεί να αποφέρει μέσα σε μερικά λεπτά 500 εκατομμύρια δολάρια; Τα ποσά που διακυβεύονται στην κερδοσκοπία κάθε εβδομάδα είναι της τάξης του ετήσιου ΑΕΠ των ΗΠΑ. Το αποτέλεσμα είναι η διοχέτευση των πιο «επιχειρηματικών» στοιχείων προς αυτού του τύπου τις δραστηριότητες, οι οποίες είναι εντελώς παρασιτικές, από τη σκοπιά του ίδιου του καπιταλιστικού συστήματος. 

Αν αθροίσουμε όλους αυτούς τους παράγοντες και λάβουμε επιπλέον υπόψη την ανεπανόρθωτη καταστροφή του γήινου περιβάλλοντος που επιφέρει αναγκαστικά η καπιταλιστική «μεγέθυνση» (αναγκαίος όρος, η ίδια, της «κοινωνικής ειρήνης»), μπορούμε και οφείλουμε να αναρωτηθούμε για πόσον καιρό ακόμα θα μπορεί να λειτουργεί το σύστημα». (σελ. 123-124)

Κ. Καστοριάδης, Η άνοδος της ασημαντότητας, μτφ Κ.Κουρεμένος, Υψιλον, 2000

η ευτυχία κατά τον Επίκουρο

Όλοι γνωρίζουμε ότι ο Επίκουρος (341 π.Χ. - 270 π.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος και ότι ίδρυσε δική του φιλοσοφική σχολή, η οποία ονομαζόταν Κήπος του Επίκουρου. Θεωρείται μια από τις πιο γνωστές σχολές της ελληνικής φιλοσοφίας.

Ο Επίκουρος πίστευε πως η ευτυχία μπορεί να κατακτηθεί μέσω ορισμένων βασικών αποκτημάτων. Ποια είναι όμως αυτά; Ακολουθεί η επικούρεια λίστα αποκτημάτων :

Ι. Φιλία 

Επιστρέφοντας στην Αθήνα το 306 π.Χ., ο Επίκουρος στην ηλικία των 35, επέλεξε μια ασυνήθιστη κατοικία. Εντόπισε μια μεγάλη οικία λίγα χιλιόμετρα από το κέντρο της Αθήνας, στον δήμο της Μελίτης, μεταξύ αγοράς και λιμανιού στον Πειραιά, και μετακόμισε εκεί με μια παρέα φίλων. Ο Επίκουρος παρατήρησε ότι: «Από όσα παρέχει η σοφία για την ευτυχία της ζωής συνολικά, το κατά πολύ πιο σημαντικό είναι η απόκτηση φίλων». 


Τέτοια ήταν η προσήλωση του στην ευχάριστη παρέα, ώστε ο Επίκουρος συνιστούσε να προσπαθεί κανείς να μην τρώει ποτέ μόνος: «Προτού φας ή πιεις οτιδήποτε, σκέψου προσεκτικά με ποιον τρως ή πίνεις παρά τι τρως και τι πίνεις: το να τρέφεσαι χωρίς κάποιο φίλο θυμίζει τη ζωή λέοντα ή λύκου». 


Δεν υπάρχουμε παρά μόνο αν υπάρχει κάποιος που διαπιστώνει την ύπαρξη μας, όσα λέμε δεν έχουν νόημα μέχρι να τα καταλάβει κάποιος. Ο Επίκουρος, διακρίνοντας την κρυφή μας ανάγκη, αναγνώρισε πως μια χούφτα πραγματικοί φίλοι μπορούσαν να παρέχουν την αγάπη και το σεβασμό που πιθανόν να μην επιτύγχανε μια ολόκληρη περιουσία.

ΙI. Ελευθερία 

Ο Επίκουρος και οι φίλοι του εισήγαγαν μια δεύτερη ριζοσπαστική καινοτομία. Προκειμένου να μην αναγκάζονται να δουλεύουν για άτομα που δεν συμπαθούσαν και να είναι υπόλογοι σε δυνητικά ταπεινωτικές ιδιοτροπίες, αποσύρθηκαν από τις εμπορικές δραστηριότητες των Αθηνών («πρέπει να ελευθερώσουμε τον εαυτό μας από το κάτεργο της καθημερινής ρουτίνας και της πολιτικής») και ξεκίνησαν κάτι που θα μπορούσε να περιγραφεί ακριβέστερα ως κοινόβιο, αποδεχόμενοι έναν απλούστερο τρόπο ζωής με αντάλλαγμα την ανεξαρτησία. 


Θα διέθεταν λιγότερα χρήματα αλλά δε θα αναγκάζονταν ποτέ ξανά να ακολουθήσουν τις διαταγές απεχθών ανωτέρων. Έτσι αγόρασαν έναν κήπο κοντά στο σπίτι, άρχισαν να καλλιεργούν διάφορα λαχανικά και αγκινάρες. Διαιτολόγιο όχι πολυτελές, ούτε άφθονο, αλλά γευστικό και θρεπτικό.

ΙΙΙ. Σκέψη 

Υπάρχουν ελάχιστες καλύτερες γιατρειές για το άγχος από τη σκέψη. Γράφοντας ένα πρόβλημα ή αναφέροντάς το σε μια κουβέντα, επιτρέπουμε να αναδειχθούν οι ουσιαστικές πλευρές του. Και γνωρίζοντας τον χαρακτήρα του, απομακρύνουμε, αν όχι το ίδιο το πρόβλημα, τουλάχιστον τα δευτερεύοντα, επιβαρυντικά χαρακτηριστικά του: τη σύγχυση, τη μετατόπιση, την έκπληξη. 

Στον Κήπο -όπως έγινε γνωστή η κοινότητα του Επίκουρου- η διαδικασία της σκέψης ενθαρρυνόταν ιδιαίτερα. Πολλοί από αυτούς τους φίλους ήταν συγγραφείς. Στα κοινά δωμάτια του σπιτιού στη Μελίτη και στον κήπο με τα λαχανικά, πρέπει να υπάρχουν συνεχείς ευκαιρίες για την εξέταση προβλημάτων με ανθρώπους ευφυείς που συμμεριζόταν τα ίδια ιδανικά. 

Ο Επίκουρος ενδιαφερόταν ιδιαίτερα ώστε εκείνος και οι φίλοι του να μάθουν να αναλύουν τις αγωνίες τους με το χρήμα, την αρρώστια, τον θάνατο και το υπερφυσικό. Αν κάποιος σκεφτόταν λογικά το θέμα της θνησιμότητας, θα μπορούσε, όπως υποστήριζε ο Επίκουρος, να συνειδητοποιήσει ότι μετά το θάνατο δεν υπήρχε τίποτα πέρα από τη λήθη, και πως «αδίκως θλιβόμαστε περιμένοντας ένα πράγμα που σαν το’χουμε δίπλα μας δεν μας ενοχλεί». 

Είναι άσκοπο να θορυβείται κανείς προκαταβολικά για μια κατάσταση που δεν θα βιώσει ποτέ: «Γιατί τίποτα μέσα στη ζωή δεν είναι φοβερό για όποιον έχει στ’ αλήθεια κατανοήσει ότι τίποτε φοβερό δεν υπάρχει στο να μη ζει κανείς.» 

Η νηφάλια ανάλυση ηρεμούσε το μυαλό. Απέτρεπε τους φίλους τους Επίκουρους από το να ρίχνουν κλεφτές ματιές στις δυσκολίες που θα τους στοίχειωναν στο αστόχαστο περιβάλλον πέραν του Κήπου. 

Φυσικά ο πλούτος είναι απίθανο να κάνει κάποιον δυστυχή. Όμως ο πυρήνας του επιχειρήματος του Επίκουρου είναι πως αν διαθέτουμε χρήματα δίχως φίλους, ελευθερία και μια μοναδική ανάλυση της ζωής μας, δεν θα είμαστε ποτέ αληθινά ευτυχισμένοι. Και αν τα διαθέτουμε αλλά στερούμαστε πλούτου, δεν θα είμαστε ποτέ δυστυχισμένοι.

Για να τονίσει τι είναι απαραίτητο για την ευτυχία και τι θα μπορούσε να αποποιηθεί δίχως ιδιαίτερη στεναχώρια κάποιος που στερείται την ευμάρεια λόγω κοινωνικής αδικίας ή οικονομικών δυσκολιών, ο Επίκουρος διαίρεσε τις ανάγκες μας σε τρεις κατηγορίες : Από τις επιθυμίες, ορισμένες είναι φυσικές και αναγκαίες, ορισμένες είναι φυσικές αλλά όχι αναγκαίες, και, τέλος, ορισμένες άλλες δεν είναι ούτε φυσικές ούτε αναγκαίες.

ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΤΥΧΙΑ 

Φυσικά και αναγκαία 

Φίλοι / Ελευθερία / Σκέψη 

Φυσικά και όχι αναγκαία 

Μεγάλο σπίτι / Ιδιωτικά λουτρά / Συμπόσια / Υπηρέτες / Ψάρι, κρέας 

Ούτε φυσικά, ούτε αναγκαία 

Φήμη / Εξουσία

Ο τριμερής διαχωρισμός του Επίκουρου υπονοούσε – καίρια για όσους δεν μπορούν να βγάλουν χρήματα ή φοβούνται μην τα χάσουν – ότι η ευτυχία βασιζόταν σε ορισμένα περίπλοκα ψυχολογικά αγαθά αλλά ήταν σχετικά ανεξάρτητη από τα υλικά, πέρα από τα μέσα για την αγορά μερικών ζεστών ενδυμάτων, μιας κατοικίας και τροφής – μια ομάδα προτεραιοτήτων σχεδιασμένη να προκαλέσει σκέψεις σε όσους είχαν εξισώσει την ευτυχία με την πραγμάτωση μεγάλων οικονομικών σχεδίων, και τη δυστυχία με το φτωχικό εισόδημα.

"Μια σκέτη σούπα σου δίνει ίση ευχαρίστηση με ένα πολυτελές γεύμα, όταν έχει φύγει όλο το δυσάρεστο αίσθημα από την έλλειψη." 

"Τίποτα δεν ικανοποιεί τον άνθρωπο που δεν ικανοποιείται με τα λίγα." 

"Δεν ελευθερώνουν τη ψυχή από την ταραχή και δεν φέρνουν την αληθινή χαρά τα αμέτρητα πλούτη." 

Δίνοντας έμφαση στις πολυτέλειες και στα πλούτη, και σπάνια στη φιλία, στην ελευθερία και στη σκέψη. Η κυριαρχία της κενοδοξίας δεν είναι συμπτωματική. Οι εμπορικές επιχειρήσεις έχουν συμφέρον να αλλοιώσουν την ιεράρχηση των αναγκών μας, να προωθήσουν ένα υλικό όραμα του καλού και να υποβαθμίσουν κάποιο δυσπώλητο. Και ο τρόπος να μας δελεάσουν είναι μέσα από την ύπουλη διασύνδεση των περιττών αντικειμένων με όσες άλλες μας ανάγκες έχουμε ξεχάσει. 

Πηγή: Η παρηγορία της φιλοσοφίας, Αλαίν ντε Μποττόν, Εκδόσεις Πατάκης

Salvatores Dei, Ν.Καζαντζάκης

Ο νους βολεύεται. Θέλει να γιομώσει μ΄ έργα μεγάλα τη φυλακή του, το κρανίο. Να χαράξει στους τοίχους ρητά ηρωικά, να ζωγραφίσει στις αλυσίδες του φτερούγες ελευτερίας.

Η καρδιά δε βολεύεται. Χέρια χτυπούν απόξω από τη φυλακή της, φωνές ερωτικές αφουκράζεται στον αγέρα· κι η καρδιά, γιομάτη ελπίδα, αποκρίνεται τινάζοντας τις αλυσίδες· και σε μιαν αστραπή της φαίνεται πως έγιναν οι αλυσίδες φτερούγες.

Μα γρήγορα η καρδιά πέφτει πάλι αιματωμένη, έχασε πάλι την ελπίδα και την ξαναπιάνει ο Μέγας Φόβος.

Καλή η στιγμή, παράτα πίσω σου το νου και την καρδιά, τράβα μπροστά, κάμε το τρίτο βήμα.

Γλίτωσε από την απλοϊκή άνεση του νου που βάνει τάξη κι ελπίζει να υποτάξει τα φαινόμενα. Γλίτωσε από τον τρόμο της καρδίας που ζητάει κι ελπίζει να βρει την ουσία.

Νίκησε το στερνό, τον πιο μεγάλο πειρασμό, την ελπίδα. Τούτο είναι το τρίτο χρέος.

Πολεμούμε γιατί έτσι μας αρέσει, τραγουδούμε κι ας μην υπάρχει αυτί να μας ακούσει.

Δουλεύουμε, κι ας μην υπάρχει αφέντης, σα βραδιάσει, να μας πλερώσει το μεροκάματο μας. Δεν ξενοδουλεύουμε· εμείς είμαστε οι αφέντες· το αμπέλι τούτο της Γης είναι δικό μας, σάρκα μας κι αίμα μας.

Το σκάβουμε, το κλαδεύουμε, το τρυγούμε, πατούμε τα σταφύλια του, πίνουμε το κρασί, τραγουδούμε και κλαίμε, οράματα κι Ιδέες ανηφορίζουν στην κεφαλή μας.

Σε ποια εποχή του αμπελιού σου έλαχε ο κλήρος να δουλεύεις; Στα σκάμματα; Στον τρύγο; Στα ξεφαντώματα; Όλα είναι ένα.

Σκάβω και χαίρουμαι όλον τον κύκλο του σταφυλιού, τραγουδώ μέσα στη δίψα και στο μόχτο μου, μεθυσμένος από το μελλούμενο κρασί.

Κρατώ το γιομάτο ποτήρι και ξαναζώ το μόχτο του παππού και του προπάππου. Κι ο ιδρώτας της δουλειάς τρέχει κρουνός στο αψηλό καταμέθυστο κρανίο.

Είμαι ένα σακί γιομάτο κρέας και κόκαλα, αίμα, ιδρώτα και δάκρυα, επιθυμίες και οράματα.

Κυλιούμαι μια στιγμή στον αγέρα, πνέω, χτυπάει η καρδιά μου, ο νους μου φέγγει, και ξαφνικά η γης ανοίγει και χάνουμαι.

Μέσα στο εφήμερο ραχοκόκαλό μου δυο αιώνια ρέματα ανεβοκατεβαίνουν. Μέσα στα σωθικά μου ένας άντρας και μια γυναίκα αγκαλιάζουνται. Αγαπιούνται και μισούνται, παλεύουν.

Ο άντρας πλανταμένος φωνάζει: "Είμαι η σαγίτα που θέλει να σκίσει το στημόνι, να τιναχτεί όξω από τον αργαλειό της ανάγκης.

"Να ξεπεράσω το νόμο, να συντρίψω τα κορμιά, να νικήσω το θάνατο. Είμαι ο Σπόρος!"

Κι η άλλη βαθιά μαυλιστική φωνή, η γυναικίσια, αποκρίνεται γαληνεμένη και σίγουρη:

 "Κάθουμαι διπλοπόδι απάνω στο χώμα, αμολώ τις ρίζες μου βαθιά στα μνήματα· δέχουμαι το σπόρο ακίνητη και τον θρέφω. Είμαι όλη γάλα κι ανάγκη.

"Και λαχταρώ να γυρίσω πίσω, να κατεβώ στο ζώο, να κατεβώ πιο χαμηλά, στο δέντρο, μέσα στις ρίζες και στα χώματα, να μη σαλεύω.

"Κρατώ, σκλαβώνω την πνοή, δεν την αφήνω να πετάξει· μισώ τη φλόγα που ανεβαίνει. Είμαι η Μήτρα!"

Αφουκράζουμαι τις δυο φωνές τους· δικές μου είναι κι οι δυο και τις χαίρουμαι και καμιά δεν αρνιέμαι. Ένας χορός των πέντε αιστήσεων είναι η καρδιά μου. Ένας αντίχορος της απάρνησης των πέντε αιστήσεων είναι η καρδιά μου.

Αρίφνητες δυνάμες ορατές κι αόρατες αγάλλουνται και με ακολουθούν, όταν με αγωνία, ενάντια στο παντοδύναμο ρέμα, ανηφορίζω.

Αρίφνητες δυνάμες ορατές κι αόρατες ανακουφίζουνται και γαληνεύουν όταν, κατηφορίζοντας, γυρίζω πίσω στα χώματα.

Ρέει η καρδιά μου. Δε ζητώ την αρχή και το τέλος του κόσμου. Ακολουθώ το φοβερό ρυθμό του και πάω.

Αποχαιρέτα τα πάντα κάθε στιγμή. Στύλωνε τη ματιά σου αργά, παθητικά στο καθετί και λέγε: Ποτέ πια!

Αγνάντευε γύρα σου: Όλα τούτα τα κορμιά που κοιτάς θα σαπίσουν. Σωτηρία δεν υπάρχει.

Κοίταξε: Ζούνε, δουλεύουν, αγαπούν, ελπίζουν. Κοίταξε πάλι: Τίποτα δεν υπάρχει!

Ανεβαίνουν από τα χώματα οι γενεές των ανθρώπων και ξαναπέφτουν πάλι στα χώματα.

Σωριάζεται, πληθαίνει, ανεβαίνει ως τον ουρανό η αρετή κι η προσπάθεια του ανθρώπου.

Που πάμε; Μη ρωτάς! Ανέβαινε, κατέβαινε. Δεν υπάρχει αρχή, δεν υπάρχει τέλος. Υπάρχει η τωρινή τούτη στιγμή, γιομάτη πίκρα, γιομάτη γλύκα, και τη χαίρουμαι όλη.

Καλή είναι η ζωή, καλός ο θάνατος, η Γης στρογγυλή και στερεή, σα στήθος γυναικός στις πολυκάτεχες παλάμες μου.

Δίνουμαι σε όλα. Αγαπώ, πονώ, αγωνίζουμαι. Ο κόσμος μου φαντάζει πλατύτερος από το νου, η καρδιά μου ένα μυστήριο σκοτεινό και παντοδύναμο.

Αν μπορείς, Ψυχή, ανασηκώσου απάνω από τα πολύβουα κύματα και πιάσε μ΄ ένα κλωθογύρισμα του ματιού σου όλη τη θάλασσα. Κράτα καλά τα φρένα σου να μη σαλέψουν. Κι ολομεμιάς βυθίσου πάλι στο πέλαγο και ξακλούθα τον αγώνα.

Ένα καράβι είναι το σώμα μας και πλέει απάνω σε βαθιογάλαζα νερά. Ποιος είναι ο σκοπός μας; Να ναυαγήσουμε!

Γιατί ο Ατλαντικός είναι καταρράχτης, η Νέα Γης υπάρχει μονάχα στην καρδιά του ανθρώπου, και ξαφνικά, σε στρόβιλο βουβό, θα βουλιάξεις στον καταρράχτη του θανάτου και συ κι όλη η γαλέρα του κόσμου.

Χρέος σου, ήσυχα, χωρίς ελπίδα, με γενναιότητα, να βάνεις πλώρα κατά την άβυσσο. Και να λες: Τίποτα δεν υπάρχει!

Τίποτα δεν υπάρχει! Μήτε ζωή, μήτε θάνατος. Κοιτάζω την ύλη και το νου σα δυο ανύπαρχτα ερωτικά φαντάσματα να κυνηγιούνται, να σμίγουν, να γεννούν και ν΄ αφανίζουνται, και λέω: "Αυτό θέλω!"

Ξέρω τώρα· δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβούμαι τίποτα, λυτρώθηκα από το νου κι από την καρδιά, ανέβηκα πιο πάνω, είμαι λεύτερος. Αυτό θέλω.
Δε θέλω τίποτα άλλο. Ζητούσα ελευτερία.

Δημήτρης Λιαντίνης: Ζούμε σε βάρος των μελλοντικών γενεών...

Ηρώδειο, Μάιος 1995! Κάποια προφητικά λόγια του Δημήτρη Λιαντίνη...

"Θα' ρθεί μια εποχή που κάποιες γενεές θα πληρώσουν ακριβά τα οφέλη που έχουμε και αντλούμε εμείς σήμερα..."
"Όταν ο Νίτσε λέει "πέθανε ο Θεός", εννοεί ότι ο πολιτισμός πολλαπλώς οδηγείται σε αδιέξοδο..."
"Έρχεται μια καταστροφή κοσμογονική..."

"Με την έννοια αυτή αν ζούμε εμείς σήμερα και έχουμε απολαβές και χίλιαδυο πράγματα, ζούμε εις βάρος των μελλοντικών γενεών"

Πηγή

Μονταίν, Δοκίμια

"Αν η ψυχή μου μπορούσε να στεριώσει κάπου το πόδι της, δεν θα έκανα δοκιμές.  Η ψυχή μου όμως τελεί υπό διαρκή μαθητεία και δοκιμασία"

"Δεν διδάσκω καθόλου, αφηγούμαι"

"Το να στηρίζεις την ανταμοιβή των ενάρετων πράξεων στην επιδοκιμασία των άλλων, είναι σαν να διαλέγεις θεμέλιο υπερβολικά αβέβαιο και ασταθές.  Ιδιαιτέρως σε έναν αιώνα διεφθαρμένο και αμαθή σαν αυτόν εδώ, η εκτίμηση του πλήθους είναι ύβρις : ποιον θα εμπιστευόσαστε να αναγνωρίσει τι είναι άξιο επαίνου;  Ο Θεός να με φυλάει να μην είμαι έντιμος άνθρωπος σύμφωνα με την περιγραφή που βλέπω να κάνει καθημερινά ο καθένας προς τιμή του εαυτού του.  Όσα ήταν ελαττώματα άλλοτε, είναι σήμερα ηθική"

"Έχω δικούς μου νόμους και το δικαστήριό μου για να κρίνω τον εαυτό μου, και απευθύνομαι σε αυτό αντί οπουδήποτε άλλου.  Περιορίζω, σύμφωνα με τις υποδείξεις των άλλων, τις πράξεις μου, αλλά τις εκτείνω ως εκεί που μου αρέσει.  Κανείς εκτός από εσάς δεν ξέρει αν είσαστε δειλός και άσπλαχνος, ή πιστός και ευλαβής.  Οι άλλοι δεν σας βλέπουν καθόλου.  Σας μαντεύουν με αβέβαιες εικασίες.  Δεν βλέπουν τόσο τη φύση σας όσο την επιτήδευση σας.  Οπότε μη δίνετε σημασία στην ετυμηγορία τους, αρκεστείτε στην δική σας.  Πρέπει να χρησιμοποιείς τη δική σου κρίση για τον εαυτό σου.  Σε ό,τι αφορά την αρετή και τις κακίες μας, η ίδια η συνείδηση έχει μεγάλο βάρος.  Όταν αυτή καταρρεύσει, όλα χάνονται"

"Θα άξιζε περισσότερο να μην είχαμε κανέναν απολύτως νόμο, παρά να τους έχουμε σε τέτοια αφθονία που τους έχουμε σήμερα"

"Η Φύση μας δίνει πάντα ευτυχέστερους νόμους από εκείνους που δίνουμε στους εαυτούς μας"

"Ό,τι έχει κοπεί σε μικρά κομμάτια ώσπου έγινε σκόνη, σύγχυση δημιουργεί".

"Υποδιαιρώντας αυτούς τους λεπτολόγους συλλογισμούς, μαθαίνουμε τους ανθρώπους να αυξάνουν τις αμφιβολίες τους"

"...όπως η γη γίνεται περισσότερο εύφορη όσο περισσότερο θρύβεται και σκάβεται βαθιά: η μάθηση φτιάχνει τη δυσκολία"

"είναι αδύνατο να βρει κανείς δυο γνώμες απόλυτα όμοιες, όχι μόνο σε δύο διαφορετικούς ανθρώπους, αλλά και στους ίδιους τους ανθρώπους σε διαφορετικές ώρες".

"Δεν υπάρχει τέλος στις αναζητήσεις μας.  Το τέλος μας είναι στον άλλο κόσμο"

"Περισσότερη η φασαρία να ερμηνευθούν οι ερμηνείες, παρά να ερμηνευθούν τα κείμενα και περισσότερο είναι τα βιβλία για τα βιβλία, παρά για όποιο άλλο θέμα : δεν κάνουμε άλλο από το να αλληλουπομνηματιζόμαστε".

"Όλα είναι ένα σμάρια από σχόλια. Από συγγραφείς υπάρχει μεγάλη έλλειψη"

"Οι γνώμες μας μπολιάζονται η μια πάνω στην άλλη.  Η πρώτη χρησιμεύει για βλαστός της δεύτερης, η δεύτερη της τρίτης.  Αναρριχόμαστε έτσι σκαλί σκαλί.  Και έτσι, συμβαίνει αυτός που ανέβηκε ψηλότερα να έχει συχνά περισσότερη τιμή από όση του αξίζει.  Γιατί δεν ανέβηκε παρά ένα δάχτυλο πάνω στους ώμους του προτελευταίου"

---

Κάποια αποσπάσματα που με κέντρισαν από τα Δοκίμια, του Γάλλου στοχαστή Μονταίνιου (1533-1592). Τα Δοκίμια (1572), αλλά και οι πολλές μεταφράσεις τους, βρέθηκαν στο Index των βιβλίων που καταδικάστηκαν από την καθολική εκκλησία. Ο ευρωπαικός Διαφωτισμός του 18ου αιώνα, θα δει στον Μονταίνιο έναν πρόδρομό του.

Μισέλ ντε Μονταίνι, Δοκίμια, μετάφραση-σημειώσεις Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2005

..μια συνέντευξη του κ. Χρήστου Γιανναρά..

Σπάνια μοιράζομαι μαζί σας συνεντεύξεις εδώ.. Αν δεν κάνω λάθος, αυτή πρέπει να είναι η πρώτη που επιλέγω να ανεβάσω στο blog. Και αυτό γιατί θεωρώ πως τη συγκεκριμένη αξίζει να τη δείτε και να παρουσιαστεί πιο ευρύτερα.

Πρόκειται για την καλύτερη, ίσως, συνέντευξη του κ. Χρήστου Γιανναρά, κατά δική του δήλωση, με το δημοσιογράφο κ. Γεώργιο Σαχίνη στην εκπομπή "Αντιθέσεις". Η συζήτηση έλαβε χώρα στις 3 Δεκεμβρίου του 2010 στο κανάλι Kρήτη ΤV. 

Σε τέτοιες εποχές έχουν μεγαλύτερη αξία οι σκέψεις ακαδημαϊκών Δασκάλων, πόσο μάλλον όταν θίγουν σημαντικά ζητήματα.. Ο κ. Γιανναράς στη συγκεκριμένη συνέντευξη μιλάει για την κρίση, αυτή τη "συντελεσμένη καταστροφή", καθώς σύμφωνα με τον ίδιο, πλέον "δεν έχουμε άλλη λύση από το να πούμε τα πράγματα με το όνομα τους".  Λόγια γνώσης, αλήθειας, ουσίας και αυτοκριτικής.

Η συνέντευξη ανέβηκε, επειδή ίσως κάποιοι από εσάς, έχετε την ανάγκη και την επιθυμία να ακούσετε το λόγο ενός Δασκάλου και γνώστη της Ιστορίας. Αν ενδιαφέρεστε, τότε αξίζει να αφιερώσετε το χρόνο, να μην τη χάσετε.

O Χρ. Γιανναράς συζητά με τον Γ. Σαχίνη from Αντίφωνο on Vimeo.

Η παθογένεια της κρίσης

Γράφει ο Κώστας Γεωργουσόπουλος


Αναδημοσίευση από τα Νέα

Το θηρίο που κρύβουμε μέσα μας και έως τώρα το μασκαρεύαμε ή το μακιγιάραμε με τα προσωπεία και τις μπογιές του πολιτισμού και της ρητορικής ανθρωπιάς άρχισε να ξυπνάει. Θεός φυλάξοι.

Ο Θουκυδίδης στις αριστουργηματικές του παραγράφους στην Ιστορία του που έχουν χαρακτηριστεί «Η παθολογία του πολέμου» περιγράφει πώς οι ανθρώπινοι χαρακτήρες αλλοιώνονται, συμπεριφορές απροσδόκητα ανατρέπονται, σχέσεις δηλητηριάζονται, η αγάπη, η στοργή, η αλληλεγγύη, η κατανόηση μεταστοιχειώνονται στα αντίθετά τους, όταν κυριαρχούν ο φόβος, η πείνα, οι αρρώστιες, η αμοιβαία υποψία στις συνθήκες που δημιουργεί ο πόλεμος. Ο άνθρωπος ξεπουλάει φτηνά αισθήματα, ανθρωπιστικές αξίες, άγια και ιερά, εκπορνεύεται, προδίδει, συκοφαντεί, συχνά σκοτώνει, καταθλίβεται και οδηγείται σε αξιοπρεπή ή αναξιοπρεπή έξοδο από τη ζωή. Οχυρώνεται σε στεγανά, οπλίζεται και επιτίθεται ή μανιωδώς αμύνεται απομακρύνοντας κάθε τι που του φαίνεται ότι υπονομεύει ή απειλεί την ασφάλειά του. Ο άνθρωπος εν πολέμω επιστρέφει στη ζούγκλα της πρωτόγονης ζωής.

Ο Αριστοτέλης είναι εκείνος που θεμελίωσε τη θεωρία πως το ανώτατο ον της φύσεως, η ανώτερη πλατφόρμα της εξελικτικής κλίμακας, ο άνθρωπος, έχει τριπλή διαστρωμάτωση ψυχής. Στα θεμέλια υπάρχει η φυτική ψυχή, στο μέσον κυριαρχεί η ζωώδης και ως επιστέγασμα έρχεται να δοξάσει το είδος άνθρωπος η νοητική ψυχή. Η πρώτη εξασφαλίζει τη θρέψη και την ανάπτυξη, η δεύτερη διαθέτει τα αμυντικά και επιθετικά απαραίτητα στοιχεία για την επιβίωση και η τρίτη δημιουργεί θεσμούς, αξίες, ιδέες, αναλογίες.

Ο Σοφοκλής στο Α΄ στάσιμο της «Αντιγόνης», όπου υμνεί τη δεινότητα του ανθρώπου, αναφέρεται σ΄ αυτό το στρώμα με το να καταγράφει το «ανεμόεν φρόνημα» (την πνευματικότητα), την επικοινωνία μέσω της γλώσσας, τας «αστυνόμους οργάς» (την όρεξη, τη ροπή να οικοδομεί, να συγκροτεί πολιτειακά συστήματα) και την κατασκευαστική του ικανότητα. Περιγράφει δηλαδή και τον Ηomo Sapiens και τον Ηomo Faber.

Παρ΄ όλα αυτά ο μεγάλος εκείνος τραγικός ποιητής και στοχαστής μιας πρώιμης φιλοσοφίας της Ιστορίας διεκτραγωδεί το μέγα Δέος της ανθρώπινης ύπαρξης, το αναπόφευκτο του θανάτου, την έσχατη νομοτέλεια. Μπροστά σ΄ αυτό το άφευκτο, αναδύεται σε εποχές κινδύνων, αδιεξόδων, πολέμων και κρίσεων, το ζωώδες στρώμα. Ξυπνάει από τον βαθύ ύπνο, εξαγριώνεται και απαιτεί το δικαίωμα στη ζωή. Και η αφύπνισή του είναι βίαιη, αχαλίνωτη. Οι άνθρωποι εν κινδύνω ομοιάζουν με τις αγέλες των πεινασμένων λύκων ή σαν τα σμήνη σε εποχή ξηρασίας των ακρίδων. Σε τέτοιες συνθήκες μόνο ο άνθρωπος απ΄ όλα τα ζώα σκοτώνει συνάνθρωπο εξακολουθητικά και συστηματικά ιστορικά τεκμηριωμένα. Και ο μέγας φυσιολόγος Ντέσμοντ Μόρις έχει διατυπώσει την εξής παρατήρηση: «Πόσο πολιτισμένος μπορεί να θεωρηθεί ένας άνθρωπος που σκοτώνει επειδή πεινάει και τρώει τον συνάνθρωπό του και πόσο πιο πολιτισμένος ο άνθρωπος που σκοτώνει και δεν τον τρώει;».

Ετσι, αν ο πιο πολιτισμένος φαίνεται σχεδόν παράλογος, αφού με λογικά επιχειρήματα (ιδέες, αξίες, πατρίδες που υπερασπίζεται) καταστρέφει τα άτομα του είδους του, τότε γιατί δεν θα γίνει θηρίο, αν επικρατήσει αναδυόμενο στην επιφάνεια το ζωώδες ένστικτό του;

Η γενιά μου έζησε την Κατοχή, έζησε τον Εμφύλιο και την πρόσφατη χούντα, τρεις διαφορετικές συνθήκες κρίσεως, τώρα βιώνει την τελευταία (;) την οικονομική. Είδαμε ανθρώπους να πεθαίνουν από την πείνα και συνανθρώπους τους να τους λεηλατούν, να τους γυμνώνουν, να τους αφαιρούν το δελτίο συσσιτίου. Είδαμε συζύγους, γιους, κόρες, νύφες και γαμπρούς να αφήνουν στο έλεος του εξ ασιτίας θανάτου τις γερόντισσες του οίκου για να σφετερισθούν τιμαλφή, οικονομίες και την μπομπότα που περίσσευε. Είδαμε συγγενείς να προδίδουν συγγενείς, συγγενείς να εγκαταλείπουν αρρώστους, αλλά και άταφους εκτελεσμένους από τον φόβο μήπως χαρακτηριστούν.

Η γενιά μας είμαστε μάρτυρες των συνδρόμων της παθογένειας που περιγράφει ο Θουκυδίδης. Ανελέητοι μαυραγορίτες αμείφθηκαν με ολόκληρες βιβλιοθήκες, πολύτιμα σερβίτσια, ακόμη και νυφικά για να προμηθεύσουν λίγα δράμια λάδι, δύο κινίνα για την καλπάζουσα τότε ελονοσία, ένα βαζάκι σουλφαμίδες για τις ανοιχτές πληγές, ακόμη και γάζες και αιμοστατικά για την αιμορροφιλία.

Μαυραγορίτες, τοκογλύφοι, σαλταδόροι, συνεργάτες του εχθρού, καταδότες, κλεπταποδόχοι, πλαστογράφοι εμφανίσθηκαν στα μάτια μας πρώην γείτονες, οιονεί νοικοκυραίοι, συχνά και στενοί συγγενείς. Μια προσωπική τραυματική εμπειρία είναι όταν στη διαβόητη ταράτσα της Ασφάλειας στην Μπουμπουλίνας βρέθηκα μπροστά σε καταγγελίες μαθητών μου σε φροντιστήριο. Η κρίση που βιώνουμε και που φαίνεται, δυστυχώς, να επιδεινώνεται, δεν κυοφορεί την ευκταία ίσως μαζική εξέγερση. Εγκυμονεί και τα μη εξαιρετέα φαινόμενα της θουκυδίδειας παθογένειας. Ηδη σημειώνονται τέτοια φαινόμενα στις περιοχές των ανέργων, αστέγων, παράνομων μεταναστών και σε έλληνες πολίτες που έχουν εισέλθει στην πυρίκαυστη ζώνη της πείνας και της ανασφάλιστης αρρώστιας. 

Τα Νέα, 13/11/2010