Λέων Τολστόι | Πόση γη χρειάζεται ο άνθρωπος - Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς

O Τολστόι έγραψε πριν από ενάμιση αιώνα. Διαβάζοντάς τον σήμερα μένεις έκπληκτος από το πόσο λίγο έχουμε αλλάξει οι άνθρωποι. Πόσο ίδια είναι τα πάθη, οι φόβοι, οι αδυναμίες, οι επιθυμίες μας, πόσο επίκαιρος είναι ένας συγγραφέας που μελέτησε τη ζωή και την ανθρώπινη φύση τόσο ουσιαστικά και επίμονα. Αυτό θα διαπιστώσετε μετά από την ανάγνωση δυο σπουδαίων «μικρών» έργων του που προσφέρονται στην παρούσα έκδοση των εκδόσεων Μίνωας, του διηγήματος Πόση γη χρειάζεται ο άνθρωπος; και της νουβέλας Ο θάνατος του Ίβαν Ίλιτς.  

Ιερώνυμος Μπος, Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων, Μουσείο Πράδο, Μαδρίτη

Αμφότερα και τα δυο κείμενα της έκδοσης δημοσιεύθηκαν το 1886, μια χρονιά που σηματοδοτεί την επιστροφή του Τολστόι στη λογοτεχνία, σχεδόν μια δεκαετία μετά την Άννα Καρένινα, ένα διάστημα στο οποίο αρνήθηκε την τέχνη του και στράφηκε σε ζητήματα ηθικής φιλοσοφίας. Ο Τζέιμς Τζόις θεωρούσε το διήγημα Πόση γη χρειάζεται ο άνθρωπος; ως το σπουδαιότερο έργο που γράφτηκε ποτέ. Ο Τζορτζ Στάινερ παρομοίασε τη νουβέλα Ο θάνατος του Ίβαν Ίλιτς με τις μικρογραφημένες μορφές του Ιερώνυμου Μπος.

 

Αυτά τα δυο αριστουργηματικά κείμενα μόλις κυκλοφόρησαν και έρχονται να προστεθούν στην εξαιρετική σειρά των εκδόσεων Μίνωας «Φάροι Ιδεών», σε μετάφραση της Αλεξάνδρας Ιωαννίδου από τα ρωσικά, με επίμετρο από την ίδια και με πρόλογο από τον Άθω Δημουλά.

Το πρώτο έργο Πόση γη χρειάζεται ο άνθρωπος έχει ως θέμα την απληστία και τη ματαιοδοξία του ανθρώπου να αποκτήσει όσο το δυνατόν περισσότερα. Ο συγγραφέας καταγράφει τις περιπέτειες του αγρότη Παχόμ στις επαρχίες της προεπαναστατικής Ρωσίας, στην υπεράνθρωπη προσπάθειά του να αποκτήσει όλο και περισσότερη καλλιεργήσιμη γη. Το μικρόβιο της απληστίας γεννιέται μέσα του, μεγαλώνει, τον τυφλώνει και τον οδηγεί. Πεθαίνοντας στην προσπάθεια του, θα διαπιστώσει ότι η γη που του αναλογεί είναι όπως σε όλους τα δύο μέτρα, όση να χωρά το νεκρό σώμα του στη γη.

«Σήκωσε ο υπηρέτης την άξινα αποκάτω, έσκαψε έναν τάφο για τον Πάχομ, αρκετό για να τον χωρέσει από το κεφάλι μέχρι τις πατούσες, δυο μέτρα, και τον έθαψε». (σ. 49)

Ο Τολστόι παίζει σκάκι με το γιο του

Στη νουβέλα Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς ο Τολστόι σκιαγραφεί το βίο και το θάνατο ενός ανώτερου δικαστικού, δημοσίου υπαλλήλου, που έχει κατακτήσει ό,τι θεωρείται ως κοινωνική επιτυχία. Στο τέλος της ζωής του ο Ιβάν Ιλίτς, έντρομος, βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα πολύ απλό αλλά καίριο ερώτημα: «Μήπως δεν έζησα όπως έπρεπε;», διερωτώμενος αν η ζωή του είχε κάποιο ουσιαστικό νόημα ή αν αναλώθηκε σε συμβάσεις και ψευδαισθήσεις. 

«Τρία μερόνυχτα τρομερών βασάνων και μετά ο θάνατος. Κάτι που μπορεί να συμβεί και σε μένα ανά πάσα στιγμή, σκέφτηκε και για μια στιγμή φρικίασε. Το ίδιο δευτερόλεπτο, όμως, χωρίς ο ίδιος να ξέρει πώς, τον βοήθησε η συνήθης σκέψη πως αυτό συνέβει στον Ιβάν Ίλιτς και όχι στον ίδιο, και πως κάτι τέτοιο δεν έπρεπε ούτε μπορούσε να του συμβεί του ίδιου και πως σκεπτόμενος κατ’ αυτόν τον τρόπο παραδινόταν σε μια σκοτεινή διάθεση, ανεπίτρεπτη, όπως ήταν ολοφάνερο από την έκφραση του προσώπου του Σβαρτς. Και με αυτόν τον συλλογισμό, ηρέμησε και άρχισε να ρωτάει όλο ενδιαφέρον λεπτομέρειες για το τέλος του Ίβαν Ίλιτς, λες και ο θάνατος συνιστούσε μια περιπέτεια αποκλειστικά και μόνο του Ίβαν Ίλιτς, η οποία όμως δεν αφορούσε καθόλου τον ίδιο» (σ.64)

Γραφή με λιτό ύφος, κυνικότητα, ειρωνεία και αλήθεια. Μια σπουδή στη ζωή και στην ανθρώπινη φύση. Εξαιρετικός ο πρόλογος από τον Δημουλά και, το επίμετρο από την Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, η οποία υπογράφει και τη μετάφραση του βιβλίου. Σημαντικό βιβλίο, αξίζει να υπάρχει στη βιβλιοθήκη σας! 

Λέων Τολστόι, Πόση γη χρειάζεται ο άνθρωπος;, Φάροι Ιδεών, Μίνωας