Οδοιπορικό στην κατεχόμενη Λευκωσία

Όταν βρέθηκα στην Κύπρο, γύρισα όλο το νησί. Έπειτα μοιράστηκα τα σημαντικότερα σημεία του σε μια χορταστική ανάρτηση. Λάτρεψα τη Λευκωσία, αφιέρωσα πολλά πρωινά σε περιπάτους και βόλτες σε αυτή. Επισκέφτηκα όλα τα μουσεία, κάθισα σε καφέ, αφουγκράστηκα τους παλμούς αυτής της πληγωμένης πόλης. Περπάτησα το βράδυ κατά μήκος της πράσινης γραμμής, χάζεψα γκράφιτι, τράβηξα αμέτρητες φωτογραφίες, ήπια ποτό δίπλα από το φυλάκιο του ΟΗΕ και τους στρατιώτες.

Σε εκείνο το ταξίδι έκανα και ένα ιδιαίτερο οδοιπορικό στην κατεχόμενη Λευκωσία. 

Πάμε να περάσουμε σήμερα μαζί στην απέναντι μεριά.

Ήταν ένα καυτό μεσημέρι του Αυγούστου με αποπνικτική ζέστη και υγρασία.

Ο έλεγχος από το σημείο των τουρκικών φυλάκων ήταν εξονυχιστικός. Πέρασμα της αστυνομικής ταυτότητας σε υπολογιστή, διασταύρωση στοιχείων, έλεγχος αστυνομικών. Σε αντίθεση, ο έλεγχος στο φυλάκιο με τους Κύπριους αστυνομικούς ήταν χαλαρός, μόλις που έδειξα από μακριά την ταυτότητα μου και στην έξοδο και στην είσοδο... 

Περνώντας στη μεριά της τουρκοκρατούμενης Λευκωσίας, αμέσως ένιωσα ανησυχία και ένα έντονο συναίσθημα θλίψης.  Πριν ξεκινήσω την έρευνα, κάθισα σε κεντρική καφετέρια στην πλατεία. Παρήγγειλα ένα καφέ και ένα γλυκό. Έβγαλα το σημειωματάριο μου και παρατήρησα τον κόσμο τριγύρω και μπροστά μου. Οι αντιθέσεις ήταν παντού πολύ έντονες. 

Στο πιο κεντρικό σημείο της πλατείας, ακριβώς απέναντι μου, δεσπόζει μια τεράστια φωτογραφία του Κεμάλ Ατατούρκ, ο οποίος στέκεται σαν να επιτηρεί τα πάντα. 

Εδώ βλέπεις την εικόνα σε κοντινό.

Ο εθνικισμός παντού έκδηλος στην πόλη. 

Φωτογραφίες του Ατατούρκ και της τούρκικης σημαίας μέσα σε μαγαζιά και σπίτια. 

Φτάνω το Μπουγιούκ Χαν ή Μεγάλο Χάνι, το μεγαλύτερο πανδοχείο στο νησί της Κύπρου που θεωρείται ως ένα από τα καλύτερα διατηρημένα ιστορικά κτίσματα του νησιού.   Χτίστηκε από τους Οθωμανούς το 1572, έναν χρόνο αφότου κατέλαβαν την Κύπρο από τους Ενετούς.  

Ένα διώροφο πανδοχείο με τετράγωνη κάτοψη, μεγάλη εσωτερική αυλή, καμάρες και δύο εισόδους. Στο κέντρο της αυλής υπάρχει μικρό οκτάγωνο θολωτό τζαμί, με βρύσες για πλύση πριν την προσευχή. Σήμερα λειτουργεί ως ένα κέντρο τεχνών, το οποίο αποτελείται από σειρά χώρων εκθέσεων, καταστημάτων, εργαστηρίων και εστιατορίων. 

Όπως βλέπετε και εδώ δεσπόζουν οι φωτογραφίες του Κεμάλ Ατατούρκ. 

 Περίεργη αίσθηση να τρως και να τον έχεις συνέχεια από πάνω σου.

Δεν υπήρχαν πάντως πουθενά φωτογραφίες του Ταγίπ Ερντογάν.

Προχωρώντας φτάνω στον Καθεδρικό Ναό της Αγίας Σοφίας, ο οποίος σήμερα έχει μετατραπεί στο Τέμενος Σελιμιέ, προς τιμήν του Σουλτάνου Σελίμ Β’ (1566-1574), επί της εποχής του οποίου οι Οθωμανοί κατέλαβαν την Κύπρο.  

Στο στιγμιότυπο παιδιά μπαίνουν, αφήνοντας στην είσοδο τα παπούτσια τους.

Εισέρχομαι μέσα στο ναό. Πραγματικά εντυπωσιακός. 

Στέκομαι σε κάθε μια γωνιά του και φωτογραφίζω.

Γίνεται κατήχηση του κορανίου σε παιδιά. Χαζεύω διακριτικά. Ο άντρας ξαφνικά με κοιτάζει και μου φωνάζει γιατί δε φοράω μαντήλι στα μαλλιά. 

Δε είχα σκοπό να φορέσω μαντήλι- οπότε βγαίνω γρήγορα εκτός.

Τουρίστες στην Αγία Σοφία. Εδώ μπορείτε να διαβάσετε την ιστορία του κτηρίου.

Απομακρύνομαι από τα τουριστικά σημεία και φτάνω στο εσωτερικό της κατεχόμενης Λευκωσίας.

Εγκατάλειψη. Σπίτια λεηλατημένα. Αυλές έρημες που άλλοτε γέμιζαν ζωή και με γέλια.

Τράβηξα πολλές φωτογραφίες, τόσες που είναι αδύνατον να αναρτηθούν όλες από εδώ.

Παρακάτω μια μικρή επιλογή όπου οι εικόνες "μιλάνε", μαρτυρώντας μια άλλη εποχή.

Η ζωή προχωρά με τα σημάδια να μένουν στο χρόνο και να σε γυρνάνε πίσω ακόμη και αν δεν υπήρξες εσύ εκεί στο παρελθόν.  Το πέρασμα στην κατεχόμενη Λευκωσία είναι ένα πραγματικό ταξίδι στο χρόνο και στην ιστορία που σε κατακλύζει σκέψεις. 

Σημεία όπου απαγορεύεται αυστηρά η είσοδος.

Προσπαθώντας να δω τους ανθρώπους και τη ζωή στην πόλη, πίσω από τις προκαταλήψεις και από τις ταμπέλες. 

Αγορά, τα γνωστά παζάρια...

με πάμφθηνα προϊόντα, απομιμήσεων.

Και όμως ακόμη υπάρχουν κολλημένες αφίσες -εδώ σε τρία μάλιστα διαφορετικά σημεία- από εκείνη τη συναυλία ειρήνης και συμφιλίωσης του Σάκη Ρουβά και του Μπουράκ Κουτ στην Κύπρο, στις 19 Μαΐου 1997, η οποία προκάλεσε σοβαρά επεισόδια και μπαράζ δηλώσεων. 

Απαγορευμένη ζώνη. Έχουν σημειωθεί αιματηρά επεισόδια σε αυτά τα σημεία, και έχουν συμβεί πολλές δολοφονίες στρατιωτών.

Πίσω από τους φράκτες υπάρχει μια νεκρή πόλη. 

Ο χρόνος σταμάτησε σε μια στιγμή και έκτοτε έμεινε στάσιμος.

Βαρέλια, οδοφράγματα, στρατιωτικά φυλάκια, σημαίες, ερειπωμένα κτήρια, τσουβάλια, πέτρες, καδρόνια... και αν ρίξεις μια ματιά πίσω από αυτά, θα δεις τις ζωές που σταμάτησαν στα ξαφνικά. Μια ακατοίκητη πόλη, ακινητοποιημένη στο χρόνο. 

Μετά από πολλές ώρες περπατήματος, παρατήρηση αυτής της θεοκρατούμενης κοινωνίας, των γυναικών με μαντίλια, παιδιών σε κατήχηση, τα ερείπια, τα τζαμιά, τη φωνή του ιμάμη, τα παζάρια και τη ζωή στους δρόμους... αφήνω πίσω το ψευδοκράτος, μπαίνω στην οδό Λήδρας, και αρχίζει η επιστροφή μου στην Ελληνική πλευρά.

Αυτή η αφίσα πριν το ελληνικό φυλάκιο αναφέρει: 

"Ο ανθρώπινος πόνος δεν έχει εθνικότητα ή θρησκεία.

Βοηθήστε στην ανεύρεση των αγνοουμένων μας"

Με το που εισέρχεσαι ξανά στην ελληνική πλευρά της Λευκωσίας είναι σαν να μπαίνεις στην Ευρώπη.  Το αισθάνεσαι. Αφήνεις πίσω σου κάτι το "βαρύ", διαφορετικό, κάτι κολλημένο σε αλλιώτικες αντιλήψεις και πεποιθήσεις. Η ελληνική Λευκωσία είναι η Ευρώπη. Η κατεχόμενη Λευκωσία απέχει πολύ από αυτό. Πατώντας στην αγαπημένη Λευκωσία στέκομαι σε αυτό το παγκάκι. Πάνω του στην ταμπέλα η λέξη "ειρήνη". 

Όσα και αν έχεις ακούσει, όσα και αν έχεις διαβάσει, αν δε δεις, αν δεν περπατήσεις αυτά τα χώματα, δύσκολα θα αισθανθείς και θα καταλάβεις τι σημαίνει να έχεις χάσει την περιουσία σου, την πατρίδα σου, το σπίτι σου, τόσο βίαια από μια εισβολή.

Πατήστε να δείτε το παρακάτω βίντεο που τράβηξα, καθώς ακούγεται η φωνή του Ιμάμη. 

Ίσως να πάρετε μια γεύση ακουστική από αυτό το οδοιπορικό...

 

 Φωτογραφίες, βίντεο και κείμενο δημοσίευσης: Μαρία Αναστασοπούλου / Roadartist. 

© Απαγορεύεται η χρήση τους, χωρίς άδεια.

Παλαιότερες αναφορές στην Κύπρο: 

Κύπρος: γωνιές & στιγμές ενός ιδιαίτερου τόπου 

και Μουσείο των Παραμυθιών, Λευκωσία.

παράξενο καλοκαίρι

(Vittorio Giardino)

Διανύουμε το πιο παράξενο καλοκαίρι της ζωής μας. Ο Αύγουστος, μήνας ταυτισμένος με τη ξεγνοιασιά, με το σταμάτημα του χρόνου, την ανεμελιά, τα νησιά, τα αλμυρίκια, το Αιγαίο, τα σύκα, τους ήχους των τζιτζικιών, τα σταφύλια, τα κύματα, την ηρεμία, τον έναστρο βραδινό ουρανό με τα πεφταστέρια και τις ευχές, τις αναγνώσεις βιβλίων, τα θερινά σινεμά, τα πανηγύρια, τους χορούς χέρι χέρι, τις αγκαλιές, τις παρέες, τα γέλια, τα ξενύχτια, τα τραγούδια, την έξαρση της φαντασίας, το παιχνίδι, το μεθύσι, το πάθος, τις βαθιές ανάσες, με όλα αυτά που φέτος μοιάζουν ζητούμενα, όχι αυτονόητα. Είμαστε στη μέση ενός παράξενου Αυγούστου, ενός αλλιώτικου καλοκαιριού. 

Αισθάνομαι ότι βιώνουμε μια καλοκαιρινή περίοδο όπου προσπαθούμε να μη χάσουμε την αίσθηση του χρόνου εν μέσω πολύ μεγάλων αλλαγών. Και αν έχουμε περάσει ιδιαίτερες και δύσκολες καλοκαιρινές περιόδους τα προηγούμενα χρόνια. Με εκλογές, εσωτερικές ταραχές, δημοψηφίσματα, διαδηλώσεις, ύφεση, ανασφάλεια, φυσικές καταστροφές. Το φετινό καλοκαίρι όμως, εν μέσω πανδημίας, έχει μια αμήχανα πρωτόγνωρη αίσθηση. Σαν να αλλάζουν τα πάντα εν μέσω μιας παράξενης ακινησίας.

Το προηγούμενο διάστημα έκανα πολλές διαδρομές στο κέντρο της πόλης. Με αλλαγή μασκών, γαντιών και συνεχή χρήση αντισηπτικών. Η Αθήνα, άδεια στα πιο τουριστικά της σημεία. Πρόσωπα καλυμμένα με μάσκες. Καχύποπτα βλέμματα. Εντάσεις για τη μη τήρηση των μέτρων από τη μία ή για την τήρηση από την άλλη πλευρά. Αντιμαχόμενοι ξανά σε μια κοινή μάχη. Κοιτάζοντας τους συνεπιβάτες στα μέσα μαζικής μεταφοράς, ένιωθα ότι συμμετείχα στο απόσπασμα κάποιας ταινίας. Σαν να ήμουν ηρωίδα ενός ριάλιτι σόου όπου κάποια στιγμή θα ακουγόταν "CUT!" και θα σταματούσε η σκηνή που εξελισσόταν μπροστά μου. Τότε θα εμφανιζόταν από το πουθενά ένας σκηνοθέτης και θα έδινε οδηγίες. Μια κάμερα θα αποκαλυπτόταν, κάποιοι από τους συνεπιβάτες ως ηθοποιοί θα πρόβαραν ατάκες, μετά θα πετούσαν τις μάσκες τους και η ζωή θα συνεχιζόταν. Στιγμές αναρωτιόμουν αν όλα όσα έβλεπα ήταν αληθινά ή δημιούργημα της φαντασίας. 

Στην εποχή του κορωνοϊού, όλα αλλάζουν με γρήγορους ρυθμούς, προκαλώντας αλυσιδωτές επιπτώσεις σε κάθε επίπεδο της ζωής. Ο πολιτισμός δε θα μπορούσε να μην έχει επηρεαστεί ριζικά. Οι οικονομικές επιπτώσεις παντού μεγάλες. Επικεντρωνόμαστε όλοι -ελπίζω- στα μέτρα προφύλαξης. Μα από αυτή την πανδημία δεν κινδυνεύει μόνο η σωματική, μα κυρίως η ψυχική μας υγεία. Ελπίζω να βγω λάθος, μα στον τελικό απολογισμό αυτή η πανδημία θα έχει προκαλέσει μεγαλύτερες επιπτώσεις στη ψυχοσύνθεση, στην επικοινωνία και στις ανθρώπινες σχέσεις. Πρέπει και αυτά να τα προφυλάξουμε.

Εφέτος δεν ανακοινώθηκε η καθιερωμένη "θερινή διακοπή" από το blog. Και αυτό γιατί τούτο το παράξενο καλοκαίρι, είμαι εδώ και ας λείπω από εδώ. Είμαι εδώ, γράφοντας και ας μη δημοσιεύω εδώ. Το φετινό καλοκαίρι χαρακτηρίζεται από μια διαρκή αίσθηση αγωνίας για έναν κόσμο που αλλάζει. Θέλω να πιστεύω ότι είναι στο χέρι μας -ακόμη- να μην παρασυρθούμε από τη σκληρότητα του. Αυτό είναι το στοίχημα: να μη χάσουμε την ανθρωπιά σε έναν κόσμο που ματώνει ξανά, ωθώντας μας στα όρια μας. 

Αν κάτι φωνάζουν τούτες οι μέρες είναι «ζήστε»

"Beauty will save the world"

Fyodor Dostoevsky, The Idiot

Κατά τη διάρκεια της καραντίνας έγραφα με συνέπεια κάθε μέρα. Όλα τα κείμενα τα κράτησα σε αρχεία εκτός του διαδικτύου. Όσοι με ακολουθείτε στα social media, ίσως διαβάσατε ότι από την πρώτη έως και την τελευταία μέρα κρατούσα ημερολόγιο καραντίνας με σκέψεις, στοχασμούς, στιγμές. Αυτό βοήθησε στο να αποτυπωθούν διαφορετικά εκείνες οι μέρες μέσα μου. Τις συνδύασα με γεγονότα και παρατηρήσεις. Αν δημοσίευα τα κείμενα, πιστεύω ότι θα είχανε ενδιαφέρον. 

Η πόλη πάντα ανήκε σε αυτές τις υπάρξεις. 

Προ πανδημίας, εν μέσω αυτής, σίγουρα και μετά.

Η περίοδος του εγκλεισμού βιώθηκε διαφορετικά από τον καθένα, όμως ήταν μια κοινή εμπειρία για όλους. Eκείνες τις μέρες με κυρίευσαν σκέψεις. Κάτι που με οδήγησε -εκτός από την καταγραφή του ημερολογίου- και στη συγγραφή ενός θεατρικού έργου και διηγημάτων. Επιπλέον τραβούσα πολλές φωτογραφίες, διάβαζα φιλοσοφία και ψυχολογία. Λογοτεχνία μπόρεσα να διαβάσω μόνο μετά το τέλος της καραντίνας, κατά τη διάρκεια της ήταν αδύνατο.

Τηλεόραση δεν είδα, δεν παρακολουθώ εδώ και χρόνια. Όμως παρακολούθησα αρκετά webinars, έκανα διαλογισμό και ένιωσα ευγνωμοσύνη για κάθε στιγμή στην ηρεμία. Περπατούσα, κάτι που αποτελούσε και πριν την πανδημία διέξοδο και συνήθεια μου. Μετά από καιρό παρατηρούσα το περιβάλλον γύρω μου. 

Φύτεψαμε ένα γιασεμί, μαζί με ένα μικρό μπαξέ με ντοματιές, πιπεριές και άλλα ζαρζαβατικά. Το γιασεμί μεγαλώνει και έχει γεμίσει με άνθη. Τα ζαρζαβατικά προσφέρουν τώρα τους πρώτους τους καρπούς. Είναι υπέροχο να βλέπεις να φυτρώνουν καρποί από το φυτό που φρόντισες. Εκεί που έχεις αρχίσει να απογοητεύεσαι, την επόμενη μέρα βλέπεις να ξεφυτρώνει σαν δώρο, να γεννιέται η ζωή μπροστά σου. Τι χαρά. Η φύση διδάσκει πράγματα, αρκεί να την ακούσεις. 

«…να αξιωθούμε μια μέρα να ζήσουμε σαν ελεύθεροι άνθρωποι, δηλαδή σαν άνθρωποι που αρνιούνται να ασκήσουν, καθώς και να υποστούν τη φρίκη» 

Αλμπέρ Καμύ

Φυσικά εκείνες οι μέρες, και όσες ακόμη ακολουθούν, δεν είναι εύκολες. Η βίαιη διακοπή της καθημερινότητας, προσπαθειών, εργασιών, προκάλεσε αρνητικές οικονομικές επιπτώσεις και στη ζωή μου. Άλλοι βρέθηκαν σε ευνοϊκότερη θέση, άλλοι παλεύουν μόνοι. Όμως όταν ζωές χάνονται, όταν μία ολόκληρη υφήλιο κατεβάζει ρολά, όταν δημιουργείται μια νέα κρίση με αλυσιδωτές επιπτώσεις σε όλους, τότε είναι που πρέπει να γεμίζεις με ευγνωμοσύνη.

Αντιφατικό; Νομίζω πως όχι.

Να εστιάζεις στην ομορφιά είναι ένα δύσκολο task στις μέρες μας, μα είναι τόσο όμορφη η ζωή, όσο και το να αισθάνεσαι ευλογημένος ακόμη και σε μια πανδημία. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη χαρά από το να ξεπερνάς εκείνα που θέλουν να σε κρατήσουν στάσιμο και να συνεχίζεις να ονειρεύεσαι. Δύσκολο σίγουρα. 

 «Ίσως όταν όλοι μπορέσουν να δουν την ομορφιά της ζωής, ίσως τότες όλος ο κόσμος θα γίνει πρώτα καλός και κατόπι ευτυχισμένος...»

Στράτης Μυριβήλης

Πλούσιος δεν είναι όποιος έχει χρήματα. Πλούσιος είναι όποιος έχει μάθει να αγαπάει και να παλεύει. Πλούσιος είναι όποιος στέκεται δυνατός στην καταιγίδα -ακόμη και σε αυτή βρίσκει στοιχεία άξια να αγαπήσει. Όποιος αντέχει να προσμένει τη νηνεμία. Πλούσιος είναι όποιος προσφέρει. Όποιος βρίσκει μια λύση στο πρόβλημα. Όποιος καταλαβαίνει την ευτυχία, όποιος πιστεύει στον εαυτό του, όποιος αγαπά τον εαυτό του όπως και τους άλλους. Αυτός είναι πραγματικά πλούσιος.

Τοξικότητα

Αυτή η στιγμή είναι η καταλληλότερη για να διώξουμε κάθε τοξικότητα τόσο ως παρουσία κοντά μας, όσο και από τα social media. Διαγραφή δίχως σκέψη σε όποιον προκαλεί αρνητικά συναισθήματα. Να μία καλή ευκαιρία να ξεχωρίσουμε ποιους θέλουμε κοντά και να κρατήσουμε όσους μας ανεβάζουν ψηλότερα. Χώρο για όσους πραγματικά θα χαρούν με την επιτυχία, την χαρά και θα συμβάλλουν σε αυτή. 

«Στο τέλος, μόνο τρία πράγματα μετράνε: 

πόσο πολύ αγάπησες, πόσο ευγενικά έζησες και με πόση ευγνωμοσύνη άφησες να φύγουν, όσα δεν προορίζονταν για εσένα»

Σιντάρτα Γκαουτάμα

Αν κάτι φωνάζουν τούτες οι μέρες είναι "ζήστε". Μέσα στο θανατικό, μέσα στην καταστροφή, έρχεται η ζωή και μας βγάλει τη γλώσσα, σαν να θέλει να μας πει: "τι καταλαβαίνεις; Άξιζε η μέρα το τρέξιμο σου; Αγάπησες αρκετά; Αγαπήθηκες; Αν ζήσεις και αύριο, τι θα κάνεις; Θα τη γεμίσεις τη μέρα με κάτι καλό; Θα δώσεις, θα δοθείς; Τι θες να ζήσεις;"  

Γιατί θα το ζήσεις. 

Οι δυσκολίες θα είναι πάντα εδώ. Θα τις νικήσεις; 

Όπως και οι χαρές. Θα τις εκτιμήσεις;

«Όσο κι αν προχωρήσω, δεν θα τη φτάσω πότε. 

Σε τι χρησιμεύει η ουτοπία; 

Γι' αυτό ακριβώς: για να προχωράμε.»
 Eduardo Galeano

Όπως έγραψα και σε προηγούμενη δημοσίευση, μετά και από αυτή την εμπειρία, έχουμε μια επιλογή: να αλλάξουμε όλοι. Πραγματικά εσωτερικά. Να επαναπροσδιορίσουμε αξίες, προτεραιότητες και συμπεριφορές. Μα να όμως δες, είμαστε στο τέλος του Ιουνίου και ήδη σε πολλές εκφάνσεις, αντιδρούμε λες και δεν υπήρξε ποτέ η πανδημία. Η αγένεια επέστρεψε στους δρόμους με την κίνηση. Ο ανταγωνισμός βαθαίνει μαζί με την ύφεση και η απειλή της επιβίωσης κρεμιέται απειλητικά πάνω απ' όλους μας. Στην Αμερική ένας λευκός αστυνομικός σκοτώνει άδικα, ρατσιστικά με πλήρη συνείδηση έναν μαύρο άντρα. Κατηγορείται για έγκλημα εξ' αμελείας. Ο κόσμος ξεσηκώνεται. Εν μέσω πανδημίας οι πόλεις γεμίζουν με διαδηλωτές. Συντάσσομαι με την οργή, δεν αντέχω να βλέπω τις εικόνες που φτάνουν στις οθόνες. Πραγματικά δε μπορώ να πιστέψω πως γίνεται να συμπεριφερθεί κάποιος με αυτό τον τρόπο. Γενικότερα βιώνουμε μια άκρως αρνητική παγκόσμια και εγχώρια επικαιρότητα που αγγίζει τα όρια του παράλογου. Κακοποιήσεις, βία, απαγωγές, ανωμαλία, τρέλα. Καθώς η τεχνολογία κάνει τεράστια άλματα, η παιδεία και η ηθική πάσχουν. Και δεν υπάρχει εξέλιξη δίχως παιδεία και ηθική.

Ιούνιος 2020. Θέρος. 

Ο δρόμος προς τη θάλασσα. 

Ένας παρατηρητής σίγουρα θα έλεγε ότι ο άνθρωπος παραμένει ίδιος, η πανδημία δε μας άλλαξε καθόλου. Ισχύει, μάλλον μας σκλήρυνε, όπως κάθε μεγάλη κρίση. Άπειρες οι κατηγορίες που μπορεί κάποιος να εκτοξεύσει. Τα σημάδια πολλά και καθημερινά. Όμως αντί να στρεφόμαστε ορμητικά προς τους άλλους, ας στραφεί ο καθένας με σκέψη προς τον εαυτό του. Δεν θα υπάρχει μεγαλύτερη ήττα από τη λήθη. Αξίζει να διαμορφωθεί μια νέα "πραγματικότητα". Καθώς "κανονικότητα" δεν υπήρχε. Βάλτε ένα "Χ" πάνω στη λέξη. Δεν έχει νόημα να θρηνούμε για εκείνο το παρελθόν, μα ούτε να φοβόμαστε για το μέλλον, το μόνο που έχει αξία είναι να ζούμε αληθινά στην παρούσα στιγμή. Εκεί κρίνεται το παιχνίδι. Ίσως έτσι να αλλάξει και να σωθεί η κανονικότητα μας σε αυτό τον πλανήτη.

Η ίδια η ζωή μας καλεί σε επαναπροσδιορισμό. Η απόλυτη ευτυχία βρίσκεται στο τώρα. Δεν ήταν στο χτες, ούτε να την περιμένουμε στο αύριο.

Φαίνεται αυτή την περίοδο ότι το κακό έχει υπερισχύσει.  

Όχι. Υπάρχει το καλό, αλλά δεν ακούγεται. 

Βίκτωρ Ουγκό: Η κρίση ξεπερνιέται όχι κόβοντας τα κονδύλια για την κουλτούρα αλλά διπλασιάζοντάς τα

Ο Nuccio Ordine στο βιβλίο του "Η χρησιμότητα του άχρηστου" (εκδόσεις Άγρα, 2013) ανάμεσα σε καταπληκτικά αποσπάσματα από σημαντικές βιβλιογραφικές πηγές, αναφέρεται και στην παθιασμένη ομιλία του Βικτόρ Ουγκό της 10ης Νοεμβρίου 1848 στη Συνταγματική Συνέλευση, τονίζοντας ότι «στα μέλη των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων θα έπρεπε να επιβληθεί η ανάγνωσή της». 

Πολλές από τις αντιρρήσεις του διάσημου Γάλλου συγγραφέα είναι αναπάντεχα επίκαιρες μέχρι σήμερα. Η ομιλία ακούστηκε στις 10 Νοεμβρίου του 1848, αλλά είναι σαν να γράφτηκε χτες.  Ο Ουγκό θεωρεί αρνητικές τις προτεινόμενες τότε περικοπές στις επιστήμες, στα Γράμματα και στις Τέχνες γιατί από οικονομική άποψη ήταν ασήμαντες, ενώ από όλες τις άλλες απόψεις βλαβερές.

Αντιγράφω ορισμένα χαρακτηριστικά αποσπάσματά της συγκεκριμένης επιστολής, όπου ο μυθιστοριογράφος δείχνει ότι πρόκειται για μια εντελώς αναποτελεσματική επιλογή:

"Εγώ, κύριοι, θεωρώ ότι οι περικοπές που προτείνονται στον ειδικό προϋπολογισμό για τις επιστήμες, τα γράμματα και τις τέχνες είναι αρνητικές για δυο λόγους. Είναι ασήμαντες από οικονομική άποψη και βλαβερές από όλες τις άλλες απόψεις. Αυτό είναι τόσο φανερό ώστε νιώθω αμηχανία να εκθέσω στη συνέλευση το αποτέλεσμα ενός πρόχειρου υπολογισμού που έκανα. [...] Τι θα σκεφτόσασταν, κύριοι, για έναν ιδιώτη ο οποίος, έχοντας εισόδημα χιλίων πεντακοσίων φράγκων, αφιέρωνε κάθε χρόνο για την καλλιέργεια του [...] το απολύτως ταπεινό ποσό των πέντε φράγκων και πού, μια μέρα αναθεώρησης, αποφάσιζε να κάνει οικονομία πέντε δεκάρες;"

Μια γελοία οικονομία για το κράτος που όμως αποδεικνύεται θανατηφόρος για τη ζωή βιβλιοθηκών, μουσείων, εθνικών αρχείων, ωδείων, σχολείων και τόσων άλλων σημαντικών θεσμών. Και μεταξύ αυτών ο Ουγκό αναφέρει το Μουσείο Εθνικής Ιστορίας και άλλα πολιτιστικά κέντρα της Γαλλίας για τα οποία η χώρα θα έπρεπε να ήταν περήφανη.  Το μεγαλύτερο λάθος, σύμφωνα με τον Ουγκό, ήταν ότι οι περικοπές των εξόδων εφαρμόζονται τη στιγμή κατά την οποία η χώρα, αντιθέτως, θα είχε ανάγκη να ενισχύει τις πολιτιστικές δραστηριότητες και τη δημόσια παιδεία:

"Και ποια στιγμή επιλέγεται; Είναι εδώ, κατά τη γνώμη μου, το σοβαρό πολιτικό λάθος στο οποίο αναφέρθηκα στην αρχή• ποια στιγμή επιλέγεται για να αμφισβητηθούν όλοι οι θεσμοί με μια μόνο πράξη; Η στιγμή κατά την οποία είναι πιο αναγκαίοι από ποτέ, η στιγμή που αντί να τους περιορίσουμε θα έπρεπε να τους διευρύνουμε και να τους αναπτύξουμε.  [...] 

Ποιος είναι ο μεγάλος κίνδυνος της σημερινής κατάστασης; Η αμάθεια. Η αμάθεια, περισσότερο και από αυτή την ίδια τη φτώχεια. Και είναι σε μια τέτοια στιγμή, σε μια τέτοια περίοδο, που σκέφτεστε να επιτεθείτε, να ακρωτηριάσετε, να απογυμνώσετε όλους αυτούς τους θεσμούς που έχουν το συγκεκριμένο στόχο να κυνηγήσουν, να πολεμήσουν, να καταστρέψουν την αμάθεια!

Θα έπρεπε να πολλαπλασιάσουμε τα σχολεία, τις καθέδρες, τις βιβλιοθήκες, τα μουσεία, τα θέατρα, τα βιβλιοπωλεία. Θα έπρεπε να πολλαπλασιάσουμε τους τόπους μελέτης για τα μικρά παιδιά, τους τόπους ανάγνωσης για τους μεγάλους, όλες τις οργανώσεις, όλους τους θεσμούς στους οποίους οι άνθρωποι προβληματίζονται, μορφώνονται, συγκεντρώνονται, μαθαίνουν κάτι, όπου γίνονται καλύτεροι. Με μια λέξη, θα έπρεπε να αφήσουμε να μπει παντού το φως στο πνεύμα του λαού. Διότι είναι λόγω του σκότους που χανόμαστε. 

Κάνατε ένα δυσάρεστο λάθος• νομίσατε ότι κάνατε οικονομία στα χρήματα, ενώ είναι οικονομία στη δόξα αυτή που κάνετε."

Ακριβώς όταν η κρίση σφίγγει ως μέγκενη ένα έθνος είναι αναγκαίο να διπλασιαστούν τα ποσά που απευθύνονται στις γνώσεις και στη μόρφωση των νέων, ώστε η κοινωνία να μην κατρακυλήσει στο βάραθρο της αμάθειας. Για τον Ουγκό δεν αρκεί μόνο η πρόβλεψη "να φωτιστεί η πόλη", διότι "η νύχτα μπορεί να τυλίξει και τον ηθικό κόσμο".  Ο Ουγκό επικρίνει μια κοντόφθαλμη και μυωπική πολιτική τάξη η οποία, πιστεύοντας ότι εξοικονομεί χρήματα, προχωρά στην πολιτισμική διάλυση της χώρας, σκοτώνοντας κάθε μορφή υπεροχής.

Nuccio Ordine, Η χρησιμότητα του άχρηστου, Άγρα, Αθήνα 2013, 33.