«Θα προτιμούσα όχι, κύριε...»
Tο βράδυ της Δευτέρας βρεθήκαμε στο Από Mηχανής Θέατρο στην παράσταση «Μπάρτλεμπυ, ο γραφιάς», η οποία ανεβαίνει σε διασκευή και σκηνοθεσία της Σοφίας Φιλιππίδου.
Πρόκειται για τη νουβέλα του σπουδαίου Αμερικανού συγγραφέα Χέρμαν Μέλβιλ, περισσότερο γνωστό για το κλασικό έργο «Μόμπυ Ντικ». Ένας επιτυχημένος και αξιοσέβαστος δικηγόρος της Γουόλ Στριτ προσλαμβάνει τον Μπάρτλεμπυ, έναν αινιγματικό και σιωπηλό γραφιά, ως αντιγραφέα νομικών κειμένων και συμβολαίων στο αυστηρό του γραφείο. Η συγκεκριμένη εργασία απαιτεί την απόλυτη προσοχή του υπαλλήλου, καθώς το παραμικρό του λάθος μπορεί να κοστίσει ακριβά. Ο Μπάρτλεμπυ αποδεικνύεται άψογος στην εργασία, επιμελής και απόλυτα προσεκτικός.
«…Σαν ένας άνθρωπος λιμασμένος από καιρό γι’ αντιγραφή, έτσι κι αυτός κατάπινε λαίμαργα τα έγγραφά μου. Δεν του έμενε καιρός ούτε να χωνέψει. Νύχτα και μέρα δε σήκωνε κεφάλι, αντιγράφοντας με το φως της μέρας και κάτω από το φως των κεριών. Θα ήμουν πανευτυχής με την επίδοσή του, αν είχε δείξει κάποια σημεία ευφροσύνης με τη δουλειά του. Αντιθέτως, όμως, εκείνος συνέχιζε να γράφει σιωπηλά, άχρωμα, μηχανικά…», περιγράφει ο δικηγόρος, τον οποίο υποδύεται εξαιρετικά ο Κ.Καζανάς.
Όταν όμως, ο δικηγόρος ζητάει από τον Μπάρτλεμπυ να τον βοηθήσει στην αντιπαραβολή των αντιγράφων με τα πρωτότυπα, εκείνος αρνείται ευγενικά και ήρεμα, ξεστομίζοντας τη φράση «θα προτιμούσα όχι, κύριε». Σε κάθε νέα ανάθεση του προϊσταμένου του, ο αδύναμος και παράξενος Μπάρτλεμπυ προτάσσει επίμονα την άρνηση του επαναλαμβάνοντας την ίδια φράση: «Θα προτιμούσα όχι», οδηγώντας τον σε αδιέξοδο.
Ο εργοδότης προσπαθεί να τον συμμεριστεί, αρχικά τον προτρέπει να πάρει κάποιες μέρες άδεια, να περπατήσει στον ήλιο, μα ο Μπάρτλεμπυ αρνείται πάντα ευγενικά. Σταδιακά αποδεσμεύει τον εαυτό του από κάθε εργασία, ακόμη και από εκείνη του αντιγραφέα, ενώ αρνείται να εγκαταλείψει το δικηγορικό γραφείο, το οποίο έχει μετατρέψει σε σπίτι του. Παράλληλα, προκαλεί το μένος των συναδέλφων του, τριών περίεργων χαρακτήρων που εμφανίζονται με παρατσούκλια. Οι γραφιάδες Τσιμπίδας και Διάνος και ο ρομαντικός Πιπέρης, ένα παιδί για όλες τις δουλειές που ονειρεύεται να γίνει συγγραφέας. Οι τρεις θυμίζουν ήρωες του Μπέκετ, που προσπαθούν να εκφράσουν την απελπισία τους με αλλόκοτες φιγούρες και κωλοτούμπες σαν αλλοτριωμένοι, παράλυτοι κλόουν. Η παρουσία τους ενδυναμώνει το σύνολο της παράστασης.
Πολλές σκέψεις γέννησε αυτό το έργο μέσα μου. Το πώς η σιωπή και η φαινομενική απάθεια, μπορεί να εξοργίσει με το χειρότερο τρόπο τον άλλο, οδηγώντας τον στα όρια του. Πώς το εργασιακό περιβάλλον μπορεί να σε επηρεάσει, πόσο δύσκολο είναι να αντέξεις κλεισμένος σε ένα αυστηρό γραφείο, διεκπεραιώνοντας κάποια μονότονη και ρουτινιάρικη εργασία. Και αυτή η φράση που ηχεί ακόμη στα αυτιά μου : «...δε θα μπορούσε ποτέ ένας ποιητής να δουλεύει σε ένα δικηγορικό γραφείο!».
Αδύναμος, αμφίφυλος, μοναχικός. Η ταπεινή παρουσία του Μπάρτλεμπυ έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη ψυχική αντίσταση που καταβάλλει σε οτιδήποτε δεν επιθυμεί να πράξει.
Ο Μπάρτλεμπυ θυμίζει ήρωες του Ιονέσκο. Οι στιγμές που στέκεται μπροστά στο παράθυρο και χαζεύει το ισχνό φως του ήλιου, καθώς τρυπώνει μέσα στο γκρίζο γραφείο, δίνουν την εικόνα μιας ιδιότυπης φυλακής. Ο ήρωας του Μέλβιλ, καταλήγει φυλακισμένος, εφόσον η απραξία και η μη προσαρμογή του στις συμβάσεις τον οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό και στο περιθώριο.
Το κείμενο μπορεί να συσχετιστεί με τις ιδέες της πολιτικής ανυπακοής που εξέφρασε ο Χένρυ Θορώ. Με όσα συμβαίνουν στη δική μας εποχή, αναρωτιέμαι πόσοι θα είχαμε τη δύναμη ν' απαντήσουμε με αυτή την απλή φράση (που περικλείει όμως τόση δύναμη και ειλικρίνεια) «θα προτιμούσα όχι» απέναντι σε όσα δε θέλουμε να πράξουμε και καταδυναστεύουν τις ζωές μας. Σε κάθε περίπτωση το συγκεκριμένο έργο είναι σαν να «κλείνει» το μάτι στο θεατή. Καθώς τον φέρνει αντιμέτωπο με τις δικές του προσωπικές αντιστάσεις, γι' αυτό ίσως θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε βαθιά πολιτικό.
Η Σοφία Φιλιππίδου διασκευάζει, σκηνοθετεί το έργο και ερμηνεύει εξαιρετικά τον ιδιαίτερο, σιωπηλό Μπάρτλεμπυ. Ο Κώστας Καζανάς υποδύεται άψογα το δικηγόρο, παρασέρνοντας τους θεατές μαζί του. Ιδιαίτερες είναι οι ερμηνείες των τριών υπαλλήλων, Σήφη Πολυζωίδη, Άκη Λύρη και Ορέστη Μαυρόπουλο.
Το παρακάτω τραγούδι ακούγεται στην παράσταση...
Η Ταυτότητα της Παράστασης
Mετάφραση: Μένης Κουμανταρέας
Θεατρική διασκευή – Σκηνοθεσία: Σοφία Φιλιππίδου
Παίζουν οι: Αλέξανδρος Ιορδανίδης, Κώστας Καζανάς, Άκης Λυρής, Σήφης Πολυζωίδης, Ορέστης Μαυρόπουλος, Σοφία Φιλιππίδου
Μια συμπαραγωγή της Εταιρείας Θεάτρου Συν-Επί (+,Χ) με τη Λυκόφως
Από Μηχανής θέατρο: Ακαδήμου 13, Μεταξουργείο - Αθήνα, τηλέφωνο: 210 5231131. Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Δευτέρα και Τρίτη: 21.30, Τετάρτη: 19.00.
