Λέων Τολστόι | Πόση γη χρειάζεται ο άνθρωπος - Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς

O Τολστόι έγραψε πριν από ενάμιση αιώνα. Διαβάζοντάς τον σήμερα μένεις έκπληκτος από το πόσο λίγο έχουμε αλλάξει οι άνθρωποι. Πόσο ίδια είναι τα πάθη, οι φόβοι, οι αδυναμίες, οι επιθυμίες μας, πόσο επίκαιρος είναι ένας συγγραφέας που μελέτησε τη ζωή και την ανθρώπινη φύση τόσο ουσιαστικά και επίμονα. Αυτό θα διαπιστώσετε μετά από την ανάγνωση δυο σπουδαίων «μικρών» έργων του που προσφέρονται στην παρούσα έκδοση των εκδόσεων Μίνωας, του διηγήματος Πόση γη χρειάζεται ο άνθρωπος; και της νουβέλας Ο θάνατος του Ίβαν Ίλιτς.  

Ιερώνυμος Μπος, Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων, Μουσείο Πράδο, Μαδρίτη

Αμφότερα και τα δυο κείμενα της έκδοσης δημοσιεύθηκαν το 1886, μια χρονιά που σηματοδοτεί την επιστροφή του Τολστόι στη λογοτεχνία, σχεδόν μια δεκαετία μετά την Άννα Καρένινα, ένα διάστημα στο οποίο αρνήθηκε την τέχνη του και στράφηκε σε ζητήματα ηθικής φιλοσοφίας. Ο Τζέιμς Τζόις θεωρούσε το διήγημα Πόση γη χρειάζεται ο άνθρωπος; ως το σπουδαιότερο έργο που γράφτηκε ποτέ. Ο Τζορτζ Στάινερ παρομοίασε τη νουβέλα Ο θάνατος του Ίβαν Ίλιτς με τις μικρογραφημένες μορφές του Ιερώνυμου Μπος.

 

Αυτά τα δυο αριστουργηματικά κείμενα μόλις κυκλοφόρησαν και έρχονται να προστεθούν στην εξαιρετική σειρά των εκδόσεων Μίνωας «Φάροι Ιδεών», σε μετάφραση της Αλεξάνδρας Ιωαννίδου από τα ρωσικά, με επίμετρο από την ίδια και με πρόλογο από τον Άθω Δημουλά.

Το πρώτο έργο Πόση γη χρειάζεται ο άνθρωπος έχει ως θέμα την απληστία και τη ματαιοδοξία του ανθρώπου να αποκτήσει όσο το δυνατόν περισσότερα. Ο συγγραφέας καταγράφει τις περιπέτειες του αγρότη Παχόμ στις επαρχίες της προεπαναστατικής Ρωσίας, στην υπεράνθρωπη προσπάθειά του να αποκτήσει όλο και περισσότερη καλλιεργήσιμη γη. Το μικρόβιο της απληστίας γεννιέται μέσα του, μεγαλώνει, τον τυφλώνει και τον οδηγεί. Πεθαίνοντας στην προσπάθεια του, θα διαπιστώσει ότι η γη που του αναλογεί είναι όπως σε όλους τα δύο μέτρα, όση να χωρά το νεκρό σώμα του στη γη.

«Σήκωσε ο υπηρέτης την άξινα αποκάτω, έσκαψε έναν τάφο για τον Πάχομ, αρκετό για να τον χωρέσει από το κεφάλι μέχρι τις πατούσες, δυο μέτρα, και τον έθαψε». (σ. 49)

Ο Τολστόι παίζει σκάκι με το γιο του

Στη νουβέλα Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς ο Τολστόι σκιαγραφεί το βίο και το θάνατο ενός ανώτερου δικαστικού, δημοσίου υπαλλήλου, που έχει κατακτήσει ό,τι θεωρείται ως κοινωνική επιτυχία. Στο τέλος της ζωής του ο Ιβάν Ιλίτς, έντρομος, βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα πολύ απλό αλλά καίριο ερώτημα: «Μήπως δεν έζησα όπως έπρεπε;», διερωτώμενος αν η ζωή του είχε κάποιο ουσιαστικό νόημα ή αν αναλώθηκε σε συμβάσεις και ψευδαισθήσεις. 

«Τρία μερόνυχτα τρομερών βασάνων και μετά ο θάνατος. Κάτι που μπορεί να συμβεί και σε μένα ανά πάσα στιγμή, σκέφτηκε και για μια στιγμή φρικίασε. Το ίδιο δευτερόλεπτο, όμως, χωρίς ο ίδιος να ξέρει πώς, τον βοήθησε η συνήθης σκέψη πως αυτό συνέβει στον Ιβάν Ίλιτς και όχι στον ίδιο, και πως κάτι τέτοιο δεν έπρεπε ούτε μπορούσε να του συμβεί του ίδιου και πως σκεπτόμενος κατ’ αυτόν τον τρόπο παραδινόταν σε μια σκοτεινή διάθεση, ανεπίτρεπτη, όπως ήταν ολοφάνερο από την έκφραση του προσώπου του Σβαρτς. Και με αυτόν τον συλλογισμό, ηρέμησε και άρχισε να ρωτάει όλο ενδιαφέρον λεπτομέρειες για το τέλος του Ίβαν Ίλιτς, λες και ο θάνατος συνιστούσε μια περιπέτεια αποκλειστικά και μόνο του Ίβαν Ίλιτς, η οποία όμως δεν αφορούσε καθόλου τον ίδιο» (σ.64)

Γραφή με λιτό ύφος, κυνικότητα, ειρωνεία και αλήθεια. Μια σπουδή στη ζωή και στην ανθρώπινη φύση. Εξαιρετικός ο πρόλογος από τον Δημουλά και, το επίμετρο από την Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, η οποία υπογράφει και τη μετάφραση του βιβλίου. Σημαντικό βιβλίο, αξίζει να υπάρχει στη βιβλιοθήκη σας! 

Λέων Τολστόι, Πόση γη χρειάζεται ο άνθρωπος;, Φάροι Ιδεών, Μίνωας

Μήνυμα Παγκόσμιας Ημέρας Θεάτρου 2021 από την Έλεν Μίρεν | Μήνυμα από τους "Support Art Workers"

Η Βρετανίδα ηθοποιός Έλεν Μίρεν γράφει το μήνυμα της φετινής Παγκόσμιας Ημέρας Θεάτρου 2021

Κάθε χρόνο στις 27 Μαρτίου γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου, όπως καθιερώθηκε το 1962 από το Διεθνές Ινστιτούτο Θεάτρου. Το πρώτο μήνυμα για τη συγκεκριμένη ημέρα γράφτηκε από τον Ζαν Κοκτώ, ενώ κάθε χρόνο μια διεθνώς αναγνωρισμένη προσωπικότητα του θεάτρου αναλαμβάνει να γράψει το μήνυμα το οποίο διαβάζεται σε όλα τα θέατρα.

Φέτος, με τα θέατρα κλειστά, να διανύουν μια από τις πιο κρίσιμες στιγμές της ιστορίας τους, το φετινό μήνυμα της Παγκόσμιας Ημέρας Θεάτρου αποκτά ιδιαίτερη σημασία.  Το Εκτελεστικό Συμβούλιο του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου επέλεξε για τη συγγραφή του φετινού μηνύματος το βρετανικό μύθο της υποκριτικής, τη βραβευμένη με Όσκαρ ηθοποιό Έλεν Μίρεν. Όπως κάθε χρόνο το μοιραζόμαστε: 

«Σ’ αυτόν τον τόσο δύσκολο καιρό για τις ζωντανές παραστατικές τέχνες, πολλοί καλλιτέχνες, τεχνικοί, μάστορες και γυναίκες αγωνίζονται να επιβιώσουν σε ένα επάγγελμα ήδη γεμάτο ανασφάλεια. Ίσως, αυτή η διαρκής ανασφάλεια του επαγγέλματός τους, τους έχει κάνει περισσότερο ικανούς να αντεπεξέλθουν στην πανδημία, με οξυδέρκεια και κουράγιο. 

Σε αυτήν τη νέα συνθήκη, η φαντασία τους μεταπλάστηκε σε ευρηματικούς, ψυχαγωγικούς και συγκινητικούς τρόπους επικοινωνίας, σε μεγάλο βαθμό με τη βοήθεια του διαδικτύου. Οι άνθρωποι λένε μεταξύ τους ιστορίες, από τη στιγμή που εμφανίστηκαν στον πλανήτη. Η όμορφη τέχνη του θεάτρου θα επιβιώσει για όσο διάστημα οι άνθρωποι θα είναι στη γη. 

Η δημιουργική ορμή των συγγραφέων, των σκηνογράφων, των χορευτών, των τραγουδιστών, των ηθοποιών, των μουσικών, των σκηνοθετών δεν θα παύσει ποτέ, και στο πολύ κοντινό μέλλον θα ανθίσει ξανά με νέα ενέργεια και νέα κατανόηση του κόσμου τον οποίο όλοι μοιραζόμαστε.

Περιμένω με ανυπομονησία!»

(Μετάφραση από τα αγγλικά για το Ε.Κ.Δ.Ι.Θ. Εύη Προύσαλη, Γενικής Γραμματέας Ε.Κ.Δ.Ι.Θ.)

Έλαβα το παρακάτω κείμενο από το κίνημα "Support Art Workers": 

Αντί για ένα κείμενο που την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου θα επιχειρούσε να αναδείξει, για άλλη μια φορά, τη δεδομένη αξία της Τέχνης και την πολύτιμη ανθρώπινη ανάγκη για πολιτισμό, αποφασίσαμε να δημοσιοποιήσουμε τα μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα αιτήματα όλων των κλάδων του πολιτισμού, κίνηση που ίσως γίνεται για πρώτη φορά. Τα αιτήματά μας αποτελούν ταυτόχρονα τη βάση της πολιτιστικής πολιτικής που χρειαζόμαστε και τις πρώτες αναγκαίες κινήσεις για λύση των χρόνιων παθογενειών, που συστηματικά εμποδίζουν και καταστρέφουν την εξέλιξη του συνόλου των κλάδων του πολιτισμού.

Αντιμέτωποι µε την αδιαφορία, την άγνοια, την αλαζονεία, τη στοχοποίηση και την απαξίωση, συνεχίζουµε να οραµατιζόµαστε τον πολιτισµό που θέλουµε και να απαιτούµε από την κυβέρνηση την άµεση δηµιουργία των όρων και προϋποθέσεων που θα στηρίξουν σταθερά τους εργαζόµενους των τεχνών αλλά και την ίδια την τέχνη, όπως οφείλει. Η οµάδα οργάνωσης και συντονισµού των Support Art Workers απηύθυνε ανοιχτό κάλεσµα στα χιλιάδες µέλη της πρωτοβουλίας, αλλά και σε µέλη των καλλιτεχνικών σωµατείων, να καταθέσουν αιτήµατα και προτάσεις προς το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Στη συνέχεια τα συγκέντρωσε, τα επεξεργάστηκε και τα διαμόρφωσε σε ένα ενιαίο κείμενο. Επιδιώκοντας να οραµατιστούµε µια πολιτιστική πολιτική πέραν της πανδηµίας, επιλέξαµε να αρθρώσουµε αιτήµατα που αφορούν σε µεσοπρόθεσµα και µακροπρόθεσµα µέτρα, ως ενέργεια συµπληρωµατική της δράσης των σωµατείων µας, που κρατούν τα βραχυπρόθεσµα αιτήµατα σταθερά στο προσκήνιο των διεκδικήσεων. 

Σχεδόν έναν χρόνο πριν, διαµορφώσαµε ένα πλήρες κείµενο αιτηµάτων για όλους τους κλάδους εργασίας στις τέχνες που αφορούσαν στις απολύτως επικαιρικές άµεσες ανάγκες, καθώς το 90% των εργαζοµένων του πολιτισµού βρισκόταν εκτός χάρτη στήριξης, λόγω πανδηµίας. Με συλλογικό αγώνα, από κοινού µε τα σωµατεία µας, καταφέραµε να αντιστρέψουµε αυτήν την πραγµατικότητα σε µεγάλο βαθµό, ακόµα και αν πολλοί συνάδελφοι και συναδέλφισσες συνεχίζουν, δυστυχώς, να βρίσκονται εκτός των ελάχιστων µέτρων στήριξης. Με επίγνωση, όµως, πως ένα επίδοµα δεν εξασφαλίζει αξιοπρεπή διαβίωση, ούτε αποτελεί πολιτιστική πολιτική, µε το κείµενο των αιτηµάτων και προτάσεών μας διεκδικούµε δοµικές αλλαγές στον πολιτισµό, που θα κάνουν την αρχή για την εξάλειψη χρόνιων παθογενειών. Το κείµενό µας περιλαµβάνει, στο πρώτο µέρος, τα συλλογικά/κοινά αιτήµατα που αφορούν σε όλους τους κλάδους και στη συνέχεια τα ειδικότερα αιτήµατα κάθε κλάδου, για ό,τι δεν καλύπτεται από τα συλλογικά. Τα αιτήματα και οι προτάσεις μας θα σταλούν προς πρωτοκόλληση στο Υπουργείο Πολιτισµού και Αθλητισµού, στο Υπουργείο Παιδείας, στον Πρωθυπουργό και στην Πρόεδρο της Δηµοκρατίας. 

Διαβάστε τα Μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα αιτήματα των κλάδων του πολιτισμού εδώ.

Url: www.supportartworkers.org

Facebook page: Support ART Workers

E-mail: sawgreece@gmail.com

Ταξίδια και άλλα ταξίδια / Antonio Tabucchi

Το "Ταξίδια και άλλα ταξίδια" του Antonio Tabucchi ήταν ένα από τα βιβλία που μπόρεσε να με ταξιδέψει εν μέσω αυτής της (ατελείωτης) καραντίνας. Όπως μοιράστηκα πρώτα στο instagram -όπου κάποιοι γράψατε ότι ήδη το παραγγείλατε- πρόκειται για ένα βιβλίο που σε γεμίζει εικόνες από τόπους, πολιτισμούς και ιστορίες ανθρώπων. Διαβάζοντας το, ξεχνάς έστω για λίγο την πανδημία, τα μέτρα, όσα ζούμε. Ίσως βέβαια ζηλέψεις λίγο τον Tabucchi. Ίσως σκεφτείς το πόσα χάνουμε με αυτή την κατάσταση. Αλλά σε κάνει να συνειδητοποιήσεις και πόσα όμορφα μας περιμένουν όταν θα περάσει επιτέλους (και) αυτό. 

Ο Αντόνιο Ταμπούκι ταξίδεψε πολύ. Κι έγραψε, γι' αυτά τα ταξίδια του. Στο βιβλίο μοιράζεται στιγμές από τη Πορτογαλία, με τον Πεσσόα στο Brasileira Do Chiado, ένα από τα πιο εξέχοντα λογοτεχνικά καφέ της Λισαβόνας, στην καρδιά της πόλης. Εκεί όπου έχει τοποθετηθεί το μπρούτζινο άγαλμα του αγαπημένου ποιητή. Από πόλεις της Ιταλίας, το Παρίσι, τη Μαδρίτη, το Κάιρο, το Κυότο, την πόλη της καλλιγραφίας, τη Βαρκελώνη, τη Βραζιλία, το Χάνγκινγκ Ροκ, τη Βομβάη, στιγμές στην Αυστραλία, την Ινδία και φυσικά την Ελλάδα. 

Ο Ταμπούκι ήταν ένας αληθινός ταξιδιώτης. Μοιράζεται αρκετά αξιοσημείωτα περιστατικά και στιγμές από τις διαδρομές του, όπως μια παρουσία, ένα μνημείο, κάτι απρόοπτο όλα εκείνα που κάνουν τα ταξίδια εμπειρίες ζωής. Στέκεται απέναντι στους ανθρώπους και στις χώρες ως ένας περίεργος συγγραφέας - παρατηρητής.

Πολλές είναι οι αναφορές στην Ελλάδα. «Από τότε που την επισκέφτηκα για πρώτη φορά», γράφει για την Ελλάδα στο βιβλίο, «κατάλαβα αμέσως ότι δεν θα άφηνα ποτέ αυτή τη χώρα. Και επιστρέφω κάθε χρόνο». Ιδιαίτερα για την Κρήτη έχει αφιερώσει τρία κεφάλαια, όπου αναφέρει διαδρομές, την αγάπη του για τα βουνά και τα βότανα του νησιού, αλλά και τις φιλίες που είχε δημιουργήσει, επισκεπτόταν το νησί κάθε χρόνο. Επίσης κάνει ιδιαίτερες αναφορές για τους Δελφούς και το Σούνιο. 

«Πολλοί, σχεδόν όλοι, πηγαίνουν στην Κρήτη για τη θάλασσα. Μπορεί όμως κανείς να πάει κυρίως για τα βουνά, διότι η Κρήτη είναι ένα τεράστιο βουνό, θα έλεγα ένα σύνολο από βουνά κάθε βαθμού και κατηγορίας: μυτερές απότομες κορφές, δαντικά φαράγγια, μεγαλοπρεπή οροπέδια, ήρεμοι λόφοι σκεπασμένοι από ατελείωτους ελαιώνες. (…) Τα χωριά της ενδοχώρας διατηρούν την αρχιτεκτονική, τα ήθη, τις συνήθειες και τα φαγητά ενός αρχαίου μεσογειακού πολιτισμού που έμεινε άθικτος. Και πρώτα απ’ όλα την ξενοφιλία που είναι το αντίθετο της ξενοφοβίας, η οποία είναι τόσο πολύ στη μόδα σήμερα στην Ιταλία». (σ.81)

«Οι καλύτεροι οδηγοί θα σας πουν ότι η Κρήτη είναι ο πιο πλούσιος σε φυτά, βότανα και άνθη τόπος ολόκληρης της Ευρώπης. Χρησιμοποιούνται με διάφορους τρόπους, αλλά τα βασικότερα είναι εκείνα της αρχαίας φαρμακευτικής που ανάγεται στον Ιπποκράτη και τον Θεόφραστο, και που στη συνέχεια ο Γαληνός με τις μελέτες του για τη χλωρίδα μετέτρεψε σε αληθινή θεραπευτική επιστήμη». (σ.81)

«Έφτασα στο Σούνιο στο γεμάτο φως ενός καλοκαιρινού μεσημεριού, με έναν δυνατό άνεμο να φέρνει μαζί του την αλμύρα. Σε έναν από τους κίονες ο Μπάιρον χάραξε το όνομα του. Μπορεί κανείς να δει την «υπογραφή» μονάχα με το κιάλι διότι οι κίονες είναι περιφραγμένοι από ένα σκοινί που τους προστατεύει από πιθανές καταστροφές των επισκεπτών. Κάθισα στη σκιά και με δυνατή φωνή μέτρησα τους κίονες. Στο μυαλό μου επέστρεφε ένα ποίημα: «Στη γυμνότητα του φωτός (όπου το εσωτερικό είναι το εξωτερικό) / Στη γυμνότητα του ανέμου (που περικυκλώνει τον εαυτό του) / Στη γυμνότητα της θάλασσας (που διπλασιάζεται από το αλάτι) / Έναν έναν ονοματίζω τους κίονες του Σουνίου».

«Δεν είναι αλήθεια ότι ο κόσμος είναι μικρός. Ο κόσμος είναι μεγάλος και διαφορετικός. Γι' αυτό και είναι όμορφος: διότι είναι μεγάλος και διαφορετικός, και είναι αδύνατο να τον γνωρίσεις ολόκληρο».

Φωτογραφία σε αθηναϊκό καφέ από την εφημερίδα "Το βήμα", ενδιαφέρουσα συνέντευξη 12 Ιουνίου 2011

«Ένας τόπος δεν είναι ποτέ ‘ένας’ τόπος: εκείνος ο τόπος είμαστε λιγάκι και εμείς. Κατά κάποιο τρόπο, χωρίς να το ξέρουμε, τον κουβαλούσαμε μαζί μας και μια μέρα, τυχαία, φτάσαμε σ’ αυτόν. Φτάσαμε τη σωστή ή τη λάθος μέρα, ανάλογα, αλλά γι’ αυτό δεν ευθύνεται ο τόπος, εξαρτάται από εμάς. Εξαρτάται από το πώς διαβάζουμε εκείνον τον τόπο, από τη διαθεσιμότητα μας να τον δεχθούμε στα μάτια και στη ψυχή μας, από το αν είμαστε εύθυμοι ή μελαγχολικοί, σε ευφορία ή όχι, νέοι ή γέροι, αν νιώθουμε καλά ή αν έχουμε πονόκοιλο. Εξαρτάται από το ποιοι είμαστε τη στιγμή κατά την οποία φτάνουμε σ’ εκείνο τον τόπο. Αυτά τα πράγματα τα μαθαίνει κανείς με τον χρόνο, ταξιδεύοντας. Πριν από πολλά χρόνια, όμως, όταν έκανα το πρώτο μου ταξίδι στις Αζόρες, δεν το ήξερα ακόμα.» (σ.208)

Το βιβλίο έχει μεταφραστεί στα ελληνικά από τον Ανταίο Χρυσοστομίδη, με τον οποίο τους συνέδεε στενή φιλία. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα. 

Δημοσιεύσεις στο blog για τον Antonio Tabucchi, ίσως σε ενδιαφέρουν:

Έτσι ισχυρίζεται ο Περέιρα, Antonio Tabucchi

Antonio Tabucchi, Οι τρεις τελευταίες μέρες του Φερνάντο Πεσσόα. Ένα παραλήρημα

Τάδε έφη...Αντόνιο Ταμπούκι

λίστα ΙΙ, λίστα Ι.