Ο Βασιλικός, σκην.: Σπύρος Ευαγγελάτος, Εθνικό θέατρο, Νέα Σκηνή

Η συμβολή του Σπύρου Ευαγγελάτου στο ελληνικό θέατρο είναι τεράστια.  Μετά την αναστολή της λειτουργίας του Αμφι-θεάτρου , ο σκηνοθέτης βρήκε στέγη στο Εθνικό θέατρο. Την προηγούμενη εβδομάδα παρακολούθησα την τελευταία του δουλειά στον «Βασιλικό», το «σημαντικότατο» κατά τον Αγγελο Τερζάκη έργο του Αντωνίου Μάτεσι.

Ο «Βασιλικός» γράφτηκε στα 1829 - 1830. Πρόκειται για πεντάπρακτο δράμα γραμμένο σε πεζό λόγο και απλή γλώσσα, βαθιά επιρεασμένο από τα μεγάλα επαναστατικά κινήματα της εποχής του. Το κείμενο συνοψίζει τις θέσεις του Διαφωτισμού, αναπλάθοντας τα ήθη της τότε ενετοκρατούμενης Ζακύνθου.  Η πρώτη του παράσταση δόθηκε το 1832 στη Ζάκυνθο από έναν ερασιτεχνικό θίασο. Παρά τον έντονο κοινωνικό του προβληματισμό, το έργο αγνοήθηκε στην εποχή του. Η αξία του για την ιστορία του νεοελληνικού θεάτρου επισημάνθηκε μόνο στον αιώνα μας.

Η δράση του έργου τοποθετείται στο νησί της Ζακύνθου, στο αρχοντικό του Δαρείου Ρονκάλα, ένα από τα παλαιότερα και ισχυρότερα σπίτια του νησιού. Το έργο ξεκινάει όταν ο Φιλιππάκης, φτωχός νέος, συναντάει κατά τη διάρκεια Ζακυνθινού καρναβαλιού, μεταμφιεσμένη την Γαρουφαλλιά, την κόρη του άρχοντα Ρονκάλα, και χωρίς να τη γνωρίζει, την αναγκάζει να του παραδοθεί. Όταν αποκαλύπτεται ποια είναι, συνδέεται συναισθηματικά μαζί της και αποφασίζει να την παντρευτεί για ν' αποκαταστήσει την τιμή της, αφού μάλιστα εκείνη βρίσκεται ήδη σε κατάσταση εγκυμοσύνης.

Η αρχόντισσα μητέρα, την οποία υποδύεται καταπληκτικά η Κατερίνα Χέλμη, προσπαθεί να βρει λύση στην απρόβλεπτη οικογενειακή περιπέτεια, ενώ ο αδερφός της αρχοντοπούλας, ο Δραγανίνος, νέος με προοδευτικές ιδέες και ιδανικά, συγχωρεί το σφάλμα, στέκεται στο πλευρό της αδελφής του και προσπαθεί να πείσει τον πατέρα του να συγκατατεθεί στο γάμο.

Με αφορμή την ερωτική ιστορία ανάμεσα στους νέους, ο Μάτεσις παρουσιάζει την έντονη σύγκρουση δύο κόσμων, της παλιάς συντηρητικής φεουδαρχικής τάξης και της νέας αστικής κοινωνίας. Ο πατέρας, τον οποίο ενσαρκώνει άψογα ο Νικήτας Τσακίρογλου, αρνείται να δώσει την κόρη του σε άνθρωπο που δεν ανήκει σε αριστοκρατική γενιά, τον οποίο μάλιστα απειλεί να σκοτώσει, επειδή σκέφτηκε να πάρει από το παράθυρο του μια γλάστρα βασιλικό. 

Εκτός από την σύγκρουση των δύο διαφορετικών κόσμων, γινόμαστε θεατές και της σύγκρουσης του χάσματος των γενεών ανάμεσα στον πλούσιο ευγενή και στο θυμό του γιου του, ο οποίος αντιπροσωπεύει ένα νέο φιλελεύθερο κόσμο με ιδανικά. Οι συγκρίσεις με τη σημερινή εποχή είναι αναπόφευκτες. Και τότε επικρατούσαν οι κοινωνικές αντιθέσεις, η οικογενειοκρατία, η αδικία. Δεν χρειάζονται λόγια για την εξαιρετική σκηνοθετική προσέγγιση του έργου, όπως και για τα κουστούμια της παράστασης, τα οποία επιλέκτηκαν ως προς τα έτη συγγραφής του έργου και μας μεταφέρουν σε αυτή.

Ο Μάτεσις απαλύνει τη δραματική ένταση της πλοκής, εντάσσοντας σε αυτήν με μαεστρία κωμικά επεισόδια και ζακυνθινές μελωδίες. Η καταδίκη των προκαταλήψεων και το όραμα μιας δικαιότερης κοινωνίας αποτελούν τα κεντρικά ζητήματα του έργου, που δίκαια χαρακτηρίζεται ο θεμέλιος λίθος του νέου ελληνικού θεάτρου. 

Σημείωμα του σκηνοθέτη : 
Ο Βασιλικός είναι ένα από τα εντελώς κορυφαία κείμενα του νεοελληνικού θεάτρου. Πρόκειται για μια «δραματική κωμωδία», όπου προβάλλονται αγώνες για ιδεολογική ανάπλαση της κοινωνίας, χυμώδη ερωτικά μοτίβα κι ένα εκπληκτικό χιούμορ, που δεν εξαντλείται στις καθαρά κωμικές σκηνές αλλά «υπόγεια» διαβρώνει και σχολιάζει την όλη σύνθεση. Και η γλώσσα του διαθέτει συναρπαστική γοητεία. Είναι ένα «μοντέρνο» έργο με «παλαιό κοστούμι», που επιδιώξαμε να εμφανίζεται «καινούργιας ραφής».

Εθνικό θέατρο, Κτίριο Τσίλλερ-κεντρική σκηνή