Αρχαίο Θέατρο Θορικού

Αρχαίο Θορικό - Dodwell 1801-1806

Το Αρχαίο Θέατρο του Θορικού, ένα από τα αρχαιότερα της Ελλάδας, με τεράστια αρχαιολογική αξία, βρίσκεται λίγο πριν την είσοδο της πόλης του Λαυρίου.

Ο Άγγλος περιηγητής Christopher Wordsworth (Κρίστοφερ Γουόρντσγουορθ, 1807-1885) περιγράφει : «Η απόσταση από την Ανάφλυστο, στα δυτικά της χερσονήσου, μέχρι τον Θορικό, στην ανατολική ακτή του ακρωτηρίου, ήταν εξήντα στάδια. Και πράγματι, το άκρο του Σουνίου απέχει σχεδόν την ίδια απόσταση, εξήντα στάδια, από τα δυο αυτά σημεία. Έτσι οι τρεις αυτές κώμες βρίσκονταν στις τρεις γωνίες ενός ισόπλευρου τριγώνου. Διασχίζουμε τώρα τη χώρα και φτάνουμε ως την ανατολική ακτή. Κατευθυνόμαστε προς τον Θορικό, το σημερινό Θερικό. Οι λόφοι είναι κατάσπαρτοι με χαμηλούς κέδρους. Το έδαφος όπου βαδίζουμε είναι στρωμένο με πολυκαιρισμένους σωρούς σκουριάς από το αργυρό μετάλλευμα με το οποίο ήταν κάποτε εμπλουτισμένο το χώμα.»

Έχω διαβάσει αρκετά στοιχεία για αυτό τον τόπο... Περπατώ το παραπάνω πλακόστρωτο μονοπάτι, ανηφορίζω προς το αρχαίο Θέατρο... Αυτός ο σημαντικότατος αρχαιολογικός χώρος είναι χωρίς περίφραξη, όποιος θέλει τον επισκέπτεται μόνος του, χωρίς να υπάρχει κανένας απολύτως υπεύθυνος για την φύλαξη του...

Ο Θορικός ήταν ένας από τους αρχαιότερους οικισμούς της Αττικής και ένα από τα αρχαιότερα ναυτικά φρούρια της. Φέρεται να κατοικείται από την τέταρτη χιλιετία π.Χ. Κατά τους κλασικούς χρόνους αποτελούσε την πρωτεύουσα του δήμου Θορικίων που βρισκόταν στο σημερινό λόφο Βελατούρι προς την βόρεια και νότια σχηματιζόμενες μικρές πεδιάδες. Ο δε λιμένας του Θορικού, στον ομώνυμο σήμερα όρμο, εμφάνιζε μεγάλη κίνηση διαμετακομιστικού εμπορίου, ιδίως ξυλείας και μετάλλων.

Το σημαντικότερο αξιοθέατο του αρχαιολογικού χώρου του Θορικού, είναι το αρχαίο θέατρο, το οποίο πιστεύεται πως είναι το αρχαιότερο σωζόμενο στην Ελλάδα. Χρονολογείται μεταξύ του 525 και 480 π.Χ. και αποτελείται από ορθογώνια ορχήστρα και 21 σειρές καθισμάτων. 

Η ιδιαιτερότητα του βρίσκεται στο ιδιόμορφο ελλειψοειδές σχήμα του σε αντίθεση με την ημικυκλική κατασκευή των νεότερων σε χρονολογία θεάτρων. Ήταν το επίκεντρο του αρχαίου Δήμου του Θορικού, που ανήκε στην πόλη-κράτος των Αθηνών και χρησιμοποιείτο όχι μόνο για παραστάσεις, αλλά και για συνεδριάσεις των πολιτών του Δήμου.

Αξιοσημείωτη είναι η μορφή της ορθογωνικής ορχήστρας, που καμπυλώνεται μόνο στις πλάγιες απολήξεις της και φέρνει στον νού τις πρωιμότερες γνωστές ορχήστρες, οι οποίες φαίνεται ότι ήταν μάλλον ορθογώνικες παρά κυκλικές.

 

Το θέατρο διευρύνθηκε εκ νέου στα μέσα του 4ου αι. π.Χ. Ένα νέο αναλημματικό τείχος χτίστηκε στο πίσω μέρος του κοίλου, προσβάσιμο εκ των όπισθεν μέσω δύο κεκλιμένων διαδρόμων (ράμπες), και προστέθηκαν 12 επιπλέον σειρές θέσεων, αυξάνοντας έτσι την χωρητικότητα του θεάτρου σε περίπου 6.000 θεατές.

Στον χώρο του θεάτρου υπήρχε μικρός ναός του θεού Διονύσου, καθώς και δωμάτια για την διαμονή των ηθοποιών. Στην ανατολική πλευρά υπάρχει μία μεγάλη αίθουσα με κερκίδες διπλού επιπέδου λαξευμένες στο βράχο, που ήταν πιθανώς τόπος συγκέντρωσης και προετοιμασίας των θεμάτων που επρόκειτο να συζητηθούν στις συνελεύσεις του Δήμου.

Εντύπωση προκαλεί το γεγονός, ότι ακριβώς νότια της σκηνής του θεάτρου και σε παράλληλη εποχή με την λειτουργία του, υπήρχε νεκροταφείο που χρησιμοποιήθηκε από τον 6ο αι. π.Χ. έως τα μέσα του 4ου αι. π.Χ.

Βόρεια του θεάτρου υπάρχει ο λόφος Βελατούρι που στην κορυφή του φιλοξενεί θολωτούς τάφους της μυκηναϊκής περιόδου (1.600-1.100 π.χ.). Μέχρι στιγμής έχουν ανακαλυφθεί πέντε (ο ένας μεγαλύτερος από τον άλλον) με πλήθος από κτερίσματα στο εσωτερικό τους, ενώ όλη η γύρω περιοχή είναι γεμάτη από αρχαιολογικά ευρήματα που μαρτυρούν τον έντονο εποικισμό ενός μεγάλου λατρευτικού κέντρου της ευρύτερης περιοχής στην εποχή εκείνη.

Τα ευρήματα όμως δεν σταματούν εδώ. Δίπλα ακριβώς από το αρχαίο θέατρο, στέκει ίσως ένα από τα αρχαιότερα «πλυντήρια» μεταλλεύματος του 6ου αιώνα π.Χ. Τα «πλυντήρια» είναι ειδικές κατασκευές των αρχαίων μεταλλευτών, στις οποίες μεταφέρονταν τα μεταλλεύματα μετά την εξόρυξη, το θρυμματισμό και το κοσκίνισμά τους, για τον εμπλουτισμό τους, δηλαδή για να καθαριστούν ακόμη καλύτερα.

Το μετάλλευμα έβγαινε από μια παρακείμενη σπηλιά, ακριβώς δίπλα από το πλυντήριο, στην οποία υπήρχε μεγάλη ποσότητα ασημιού και μόλυβδου. Να σημειωθεί ότι από το συγκεκριμένο ασήμι, κατασκευάστηκαν τα πρώτα αττικά τετράδραχμα, το Αθηναϊκό νόμισμα που κυριάρχησε για σχεδόν 5 αιώνες και είχε στην μία όψη την Αθηνά και στην άλλη την γλαύκα (κουκουβάγια).

Ο χώρος αυτός αποτέλεσε την κύρια πηγή χρηματοδότησης των σχεδίων της Αθήνας κατά τον «χρυσό αιώνα» της πόλης. Το συγκεκριμένο μεταλλείο, μαζί με τα υπόλοιπα μεταλλεία της περιοχής έδιναν στην πόλη της Αθήνας, 750 τάλαντα τον χρόνο με τα οποία ο Θεμιστοκλής κατασκεύασε τον περίφημο στόλο της πόλης.

Στην πεδιάδα νότιοδυτικά του οικισμού, υπάρχουν τα ερείπια δωρικού ναού, του 5ου αι. π.Χ., που έχει γίνει γνωστός ως «ναός της Δήμητρας και Κόρης» από επιγραφή που βρέθηκε στην περιοχή. Στην μυθολογία, όπως αναφέρεται στον ομηρικό ύμνο (όχι του γνωστού ποιητή) προς την Δήμητρα, εδώ βρέθηκε η θεά αιχμαλωτισμένη από πειρατές κατά το ταξίδι της από την Κρήτη, κατάφερε να δραπετεύσει και να μεταβεί στην Ελευσίνα.

Ένα από τα αρχαιότερα θέατρα της Ευρώπης, εντελώς αφημένο, παραμελημένο... Ανεβαίνω προσεκτικά τα σκαλοπάτια, κάθομαι σε μια θέση... Αγγίζω αχόρταγα τις πέτρες...

Στέκομαι και παρατηρώ τριγύρω το χώρο... Πόσες παραστάσεις παίχτηκαν, πόσες συνελεύσεις  έγιναν... Το ηλιοβασίλεμα αγκαλιάζει το θέατρο... Ίσως να είναι αυτή, μια άλλου είδους διαφορετική "παράσταση" μόνο για μένα...

Στο παραπάνω πίνακα απεικονίζεται ο τρόπος που αντιμετώπισαν τις αρχαιότητες κάποιοι από τους "περιηγητές". Τα πλοία στο βάθος στέκονται έτοιμα να φορτώσουν τα κλοπιμαία...

Από το 1820 η περιοχή ανασκάπτεται συστηματικά, αλλά δεν αναδεικνύεται και δεν προστατεύεται. Η φημισμένη Βέλγικη αρχαιολογική σχολή είχε αρχίσει τις ανασκαφές από το 1963, φέρνοντας στο φως πολύ σπουδαία αρχαιολογικά ευρήματα, η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία επίσης ασχολήθηκε με την περιοχή, μέχρι και η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, όταν η επίσημη πολιτεία λόγω «έλλειψης κονδυλίων» αφήνει τις πριν από χρόνια πενιχρές εργασίες αναστήλωσης, να καταρρεύσουν από το πέρασμα του χρόνου, ενώ δεν υπάρχει η παραμικρή έστω περίφραξη του χώρου. Προφανώς ενδιαφέρει περισσότερο να διασωθούν τα τραπεζικά ιδρύματα.

Σηκώνω το βλέμμα και κοιτάζω στα αριστερά μου... Δίπλα η θάλασσα, στο βάθος απλώνεται η Μακρόνησος...Τα κατ’ Αγρούς Διονύσια, η μεγάλη γιορτή που μίμηση της παρουσιάζει ο Αριστοφάνης στους Αχαρνείς του, αποτελούσε χωρίς αμφιβολία επαναλαμβανόμενη πραγματικότητα στη συγκεκριμένη περιοχή.

Άλλη μια σκηνή που φέρνει αυτός ο τόπος στο νου είναι εκείνη που περιγράφει ο Βιργίλιος, καθώς αντλεί εικόνες από τη ζωή των χωρικών της Αττικής: 

«Αρχίζουν οι αρχαίοι αγώνες στη σκηνή,

Σε χωριά και σταυροδρόμια βάζουν βραβεία

Για τους πιο επιδέξιους γόνους του Θησέα

Και στα λιβάδια με κρασί μεθώντας

Πηδούν στο φουσκωμένο λιπαρό ασκί…»

Είναι μια σκηνή που ασφαλώς έκανε συχνά τις πλευρές του κοίλου αυτού του σήμερα άδειου και σιωπηλού θεάτρου να ζωντανεύουν από ευθυμία και γέλιο. 

Φανταστείτε όλο αυτόν το χώρο σαν μια πολύβουη κυψέλη ανθρώπων. Με ανθρώπους που σέβονται το λειτούργημα τους, όπου να φιλοξενούνται σχολεία, χιλιάδες τουρίστες όλο το χρόνο, αναδεικνύοντας την αξία του εναλλακτικού τουρισμού που ως στόχο θα έχει την πολιτιστική σύνδεση των επισκεπτών με το χώρο και το χρόνο.

Αυτός ο μοναδικός ιστορικός, αρχαιολογικός χώρος αξίζει μια καλύτερη τύχη...

Μια όμορφη περιήγηση στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, σας προτείνω να τον επισκεφτείτε!

Βιβλιογραφικές Πηγές:

Κ. Γουόρντσγουορθ, «Αθήνα-Αττική: Το ημερολόγιο ενός οδοιπορικού», Εκδ. Εκάτη 1999, μφρ. Τίνας Χανδρα, αποσπ. Σς. 158-161.

Γ. Μάνθος, "Μεταλλευτικό - Μεταλλουργικό Λαύριο", Λεύκωμα - Έκδοση Δήμου Λαυρεωτικής, 1990

Γ. Δερμάτης, «ΤΟΠΙΟ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΗΣ», ΕΚΔΟΣΗ ΔΗΜΟΥ ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΗΣ

Από το Διαδίκτυο:

Ελαφηβολιων: Αρχαίο Λαύριο

Ακυβέρνητες πολιτείες

Αρχαιολογία της πόλης των Αθηνών

wikipedia